In de aanloop naar de viering van veertigste verjaardag van prinses Máxima is door de GPD-kranten de vraag opgeworpen of de Tweede Kamer al wist of Máxima zich na de troonsbestijging van koning Willem-Alexander ook koningin mocht noemen. Het antwoord op die vraag was op 3 juli 2001 immers blijven liggen bij de behandeling van de Toestemmingswet voor het prinselijk huwelijk. Volgens toenmalig minister-president Wim Kok zou het allemaal wel op zijn pootjes terecht komen. Opmerkelijk genoeg is nu juist zijn PvdA bij monde van woordvoerder Pierre Heijnen tegen, evenals GroenLinks en de Partij voor de Dieren. Maar omdat een weifelende SP een snelle draai maakte, en het kabinet een ferm standpunt innam - 'we houden vast aan de traditie en het gebruik' - weet Máxima eindelijk waar ze aan toe is. Het mág.
Zodra prins Willem-Alexander koning wordt, mag prinses Máxima zich laten aanspreken als koningin. Volgens het kabinet is er 'geen reden af te wijken' van dit vaste gebruik. Dat zei minister van Buitenlandse Zaken Uri Rosenthal vrijdag na afloop van de ministerraad, waar hij minister-president Mark Rutte verving. De kwestie leidde tot gespreksstof in de Trêveszaal, meldde Rosenthal.
Aanleiding daarvoor was dat PvdA, GroenLinks en de Partij voor de Dieren in de GPD-kranten (de regionale dagbladen) hadden geopperd dat Máxima beter prinses kan blijven. Zij vinden het niet van deze tijd dat de vrouw van 'de Koning' (de term die de Grondwet gebruikt) zich wel koningin mag noemen en de man van de koningin 'slechts' prins. Dit onderscheid zou indruisen tegen de gelijkheid van seksen en achterhaald zijn. GroenLinks-Kamerlid Ineke van Gent vindt dat de Tweede Kamer hier een 'goed debat' over aan moet gaan.
Het kabinet is nu tot de slotsom gekomen dat Máxima zich koningin mag noemen, net als de vrouwen van koning Willem I, II en III in de negentiende eeuw. Rosenthal refereerde aan de woorden van toenmalig premier Wim Kok die zei aan het 'goede gebruik' te willen vasthouden, maar dat de kwestie pas aan de orde is als de troonsoverdracht aanstaande is. ,,Het is mooi de continuïteit van Anna Paulowna richting Máxima door te zetten", aldus Rosenthal, verwijzend naar de vrouw van koning Willem II.
Rosenthal bestrijdt dat er sprake is van een staatsrechtelijk vraagstuk, omdat in de Grondwet alleen de rol en de bevoegdheden van de Koning is omschreven. De aanspreektitel voor echtgenoten is niet aan wettelijke regels gebonden. Ook is het volgens hem aan de betrokkenen zelf, ofwel Willem-Alexander en Máxima, of zij zich in de aanspreektitel 'kunnen vinden'.
Een Kamermeerderheid steunt inmiddels het kabinetsstandpunt. Eerder spraken VVD, CDA, D66, ChristenUnie en SGP zich al uit voor 'koningin' Máxima. Na een nachtje slapen ziet ook de SP geen obstakels. Volgens SP-Kamerlid Ronald van Raak vinden mensen het 'leuk' dat de prinses koningin wordt en heeft zijn fractie daarom besloten 'het maar te laten zoals het is'. Ook hecht zijn fractie aan de traditie. ,,Je helpt de emancipatie niet door Máxima geen koningin te maken. Het zou beter zijn als we straks de discussie voeren of de man van prinses Amalia geen koning moet worden. En als ze een vrouw trouwt of die dan ook koningin mag heten", aldus Van Raak. De PVV heeft zich als enige partij nog niet uitgesproken over de kwestie.
Eigenlijk is het allemaal de schuld van Wim Kok. Als de PvdA-premier tien jaar geleden niet zijn poot stijf had gehouden, was toen al duidelijk geweest: naast koning Willem-Alexander mag Máxima zich straks koningin noemen. Maar Kok was onverbiddelijk: ,,Alles op z'n tijd", waren de woorden die hij maar bleef herhalen in de Ridderzaal.
Daar waren de Eerste en Tweede Kamer gezamenlijk bijeen om te praten over de Toestemmingswet voor het huwelijk tussen Willem-Alexander en zijn blonde Argentijnse verloofde. Kok kreeg alle lof toegezwaaid over de wijze waarop hij vader Zorreguieta uiteindelijk wist te overtuigen niet op de bruiloft te verschijnen. Voor de Staten Generaal, van links tot rechts, waren daarmee alle obstakels voor het huwelijk uit de weg geruimd.
Om dat te benadrukken en Máxima een warm welkom te heten in Nederland, wilden alle fractievoorzitters een gebaar maken en de aanstaande prinses toen al de gebruikelijke titel van koningin in het vooruitzicht stellen, zodat de politiek daar niet op terug hoefde te komen. Weerstand in de fracties werd de kop ingedrukt; eerder hadden de VVD-Kamerleden Te Veldhuis en Luchtenveld nog gepleit vast te houden aan de titel van prinses.
Zij beriepen zich op de traditie dat echtgenoten van het staatshoofd de afgelopen eeuw ook steeds prins zijn gebleven. Máxima dan wel koningin maken zou even oneerlijk als verwarrend zijn. Maar de VVD'ers werden teruggefloten door hun eigen fractievoorzitter Hans Dijkstal. De oproep van de Kamer mocht niet baten. Kok weigerde: ,,Het zal echt wel op zijn pootjes terecht komen, maar op het goede moment en in de juiste context. Kortom, alles op z'n tijd."
Tien jaar later was de discussie nog niet beslist, zo bleek bij navraag in de Tweede Kamer door de politieke redactie van de GPD. Het politieke speelveld ligt er radicaal anders bij, met nieuwe partijen als de PVV en een politiek midden dat in de verdrukking zit. De Oranjes kunnen zich weinig permitteren. Een meerderheid pleit voor modernisering van het koningschap. De argumenten van Te Veldhuis en Luchtenveld worden nu gehanteerd door PvdA, GroenLinks en de Partij voor de Dieren. PVV en SP kijken de kat nog uit de boom, waardoor het nog niet vaststaat of er een meerderheid is voor de 'promotie' van Máxima. Of de prinses zelf koningin wil worden, is onbekend. Het Nederlandse volk is er echter al lang over uit: elk jaar op Koninginnedag blijkt dat een meerderheid Máxima graag als koningin ziet. Slechts dertig procent vindt de titel van prinses afdoende.
Koning en koningin zijn een historische twee-eenheid. Alle Europese koningen hebben op dit moment een koningin aan hun zijde. De Belgische Paola was in 1993 de laatste prinses die na de troonsbestijging van haar man ook koningin werd.
Het adellijk gebruik is dat de vrouw de titel van de echtgenoot voert. Laurentien en Mabel zijn zelf geen prinses bijvoorbeeld, maar ze mogen zich prinses noemen vanwege de titel van hun partners Constantijn en Friso. Andersom geldt dat niet: de echtgenoot van een regerende koningin wordt niet automatisch koning, zoals in Nederland bij de achtereenvolgende prinsen Hendrik, Bernhard en Claus. Ook Daniel, de man van de Zweedse kroonprinses Victoria is een prins, geen kroonprins. En Pieter van Vollenhoven kreeg na zijn huwelijk met prinses Margriet ook geen titel. Hoogstens krijgt de echtgenoot de toevoeging 'gemaal', om aan te geven dat het gaat om de partner van een staatshoofd: prins-gemaal Henrik van Denemarken.
Volgens cultuurhistorica en Oranjekenner Reina van Ditzhuyzen kan daarin toch een oplossing worden gevonden. ,,Als je het dan toch oneerlijk vindt voor de echtgenoten die het met 'prins' moeten doen, maak Máxima dan 'koningin-gemalin', en de man van Amalia straks 'koning-gemaal'. Dan ben je ervan af", aldus Van Ditzhuyzen eerder dit jaar tegen de GPD-kranten. Het is een boodschap die ze vrijdag herhaalde bij het ANP: ,,Het klinkt raar. De koning komt met een prinses binnen, maar wie of wat is zij? Zijn zus, nicht of vrouw? Zij wordt opzij gezet, terwijl ze het samen doen; het zou afbreuk doen aan haar positie. Bovendien gaat het tegen de traditie in. En als er iets belangrijk is bij het koningshuis, dan is het wel traditie."
In het Verenigd Koninkrijk is de toekomstige titel van Camilla, de tweede echtgenote van prins Charles een geschilpunt. Charles ziet haar het liefst als koningin, zoals traditie en gebruik willen, maar een groot deel van de bevolking heeft emotionele bezwaren. Dit omdat Camilla wordt gezien als de kwade genius achter het mislukken van het huwelijk van Charles en Diana. Ze 'verdient' het niet om als koningin de plaats van Diana in te nemen. Bij het huwelijk van prins William eind vorige maand kwam uit dezelfde hoek ook kritiek op het feit dat Camilla als stiefmoeder het huwelijksregister tekende. Om aan de sentimenten tegemoet te komen heeft Camilla bij haar huwelijk met Charles afgezien van het rechtmatige gebruik van de titel 'prinses van Wales'. Ze wordt op eigen verzoek aangeduid als 'hertogin van Cornwall', naar een andere titel van haar man.
Marokko is op dit moment de enige monarchie in de wereld waar de echtgenote van de koning 'slechts' prinses is: koning Mohammed VI en Lalla 'prinses' Salma. In Swaziland zijn de dertien echtgenotes van koning Mswati III ook geen koningin. Daar is die titel traditioneel voorbehouden aan de moeder van de koning. Maleisië heeft een mooie benaming voor de echtgenote van de Yang di-Pertuan Agong, Raja Permaisuri Agong wat zich het beste laat vertalen als 's Koning's dame gemalin.
Het oorspronkelijke bericht:
Prinses Máxima mag zich bij de troonsbestijging van prins Willem-Alexander geen koningin noemen. Dat vinden PvdA, GroenLinks en Partij voor de Dieren. Dat melden vrijdag de GPD-kranten. Volgens de drie linkse partijen is het niet meer van deze tijd dat de vrouw van de Koning automatisch koningin wordt, ook al was dat in de negentiende eeuw wel het geval.
Ook zijn zij van oordeel dat mannen en vrouwen gelijke behandeling verdienen en dat het daarom raar is dat prins Claus geen koning mocht worden en Máxima straks wel koningin. ,,Gelijke behandeling, ongeacht sekse, staat bij ons voorop. Daaraan moet je geen concessies doen", stelt Pierre Heijnen, woordvoerder Koninklijk Huis namens de PvdA-fractie. Zijn GroenLinks-collega Ineke van Gent spreekt van een 'seksistisch, achterhaald systeem'. GroenLinks is net als de Partij voor de Dieren tegen het systeem van automatische erfopvolging en aangetrouwd koningschap. Heijnen en in mindere mate Van Gent nemen afstand van het standpunt dat hun fracties tien jaar geleden innamen.
In het debat over toestemmingswet voor het huwelijk tussen Willem-Alexander en Máxima, was toenmalig PvdA-fractieleider Ad Melkert helder. Over het moment van troonopvolging door Willem-Alexander zei hij: ,,Dan zal zijn echtgenote worden aangesproken als koningin Máxima." GroenLinks-leider Paul Rosenmöller wees toen al op het gelijkheidsprincipe, maar liet ook weten dat het hem niet veel kon schelen. ,,Wij vinden het van ondergeschikt belang."
Heijnen benadrukt dat zijn fractie nog geen formeel standpunt heeft ingenomen, omdat de discussie nog niet is gevoerd. ,,Maar ik zal mijn stellingname met verve verdedigen, ook al komt er gedonder van", stelt hij. Heijnen weerspreekt dat de PvdA Máxima de titel van koningin misgunt. ,,Máxima is ook bij de PvdA bijzonder populair, maar we willen consequent zijn: Claus was ons even lief als Máxima ons dat nu is."
CDA, ChristenUnie en SGP willen wel vasthouden aan de 'traditie' dat Nederlandse koningen een koningin aan hun zijde hebben. ,,Ik zie geen enkele reden om daarvan af te wijken", stelt CDA-Kamerlid Margreeth Smilde. Cynthia Ortega-Martijn (ChristenUnie) vindt het zelfs 'vanzelfsprekend' dat Máxima te zijner tijd koningin wordt naast koning Willem-Alexander. VVD en D66 zijn minder principieel, maar willen niet moeilijk doen. ,,Een koning heeft een koningin, anders begrijpt mijn dochter het niet meer", aldus D66-leider Alexander Pechtold.
Of Máxima daadwerkelijk koningin kan worden hangt af van SP en PVV. Voorstanders VVD, CDA, D66, ChristenUnie en SGP zijn samen goed voor 69 zetels, acht te weinig voor een meerderheid. De SP heeft nog geen standpunt ingenomen, al vindt SP-Kamerlid Ronald van Raak het 'een charmante gedachte' dat Nederland weer een koning en een koningin krijgt. ,,Maar we willen eerst kijken naar de staatsrechtelijke gevolgen", stelt Van Raak. De PVV reageerde niet op verzoeken om commentaar. © GPD/RB; met bijdragen van Laurens Kok (parlement) en Marjolein de Cocq; Archieffoto's: © GPD, DPP, RPE
Laatste reacties