Achtergronden ROYALBLOG.NL

'Voor staatshoofd geen plek meer in de regering'

28 OKTOBER 2010 - 'De koningin moet als een haas uit de regering'. Geert Wilders draaide er drie jaar geleden niet omheen. Hij was woedend over de kersttoespraak van koningin Beatrix die hij op zichzelf betrok. Het staatshoofd had gevraagd om fatsoen en betere omgangsvormen, ook in de politiek. ,,Vandaag zien we een neiging tegenstellingen juist te verscherpen. Grofheid in woord en daad tast de verdraagzaamheid aan", aldus Beatrix. ,,Laat haar ons gewoon een gelukkige Kerst en een mooi 2008 toewensen. Dit soort politieke toespraken ben ik spuugzat", reageerde Wilders bits.

Hij kondigde aan met voorstellen te komen om het staatsbestel te wijzigen en het takenpakket van de koning(in) te beperken tot de 'core business' van lintenknippen en troost bieden. Maar over dat voornemen werd tot deze week niets serieus meer gehoord.

,,In België bestaat inmiddels een brede consensus dat de koning niet langer deel moet uitmaken van de regering. Ik vind dat we opnieuw dit debat ook in ons land aan moeten gaan. Binnen ons volk bestaat inmiddels een meerderheid die zegt dat het staatshoofd geen plek meer heeft in de regering. Dat is een goede zaak", stelde Wilders dinsdag tijdens het debat over de regeringsverklaring.

Hij riep minister-president Mark Rutte (VVD) op te komen 'met een voorstel tot wijziging van de Grondwet.' ,,Doet het kabinet dat niet, dan komen we zelf met een initiatiefwet om de Grondwet in die zin te wijzigen", beloofde Wilders, die bij de kabinetsformatie vergeefs had geprobeerd het onderwerp op de agenda van VVD en CDA te krijgen. In België slaagde Bart De Wever er bij de overigens mislukte formatiebesprekingen wel in de partijen op één lijn te krijgen over een soortgelijke wijziging van het staatsbestel, zo lekte vorige week uit.

,,De PVV is voor het koningshuis, wij zijn geen republikeinen. Ik zeg dan ook: Oranje moet blijven. Maar dat de majesteit deel uitmaakt van de regering en ook rechtstreeks invloed heeft op de regering, bijvoorbeeld bij de samenstelling van een kabinet, gaats voor ons een brug te ver", motiveerde Wilders zijn wens.

Hij gaat daarmee een stap verder dan de roep om een discussiestuk over de toekomst en de rol van de monarchie waar Rutte's voorganger Jan Peter Balkenende vorig jaar om werd gevraagd, ook door SP, GroenLinks en D66. Balkenende voelde er niets voor. „Het zou een verschraling zijn, een verarming. Ik zal me daar altijd tegen verzetten. Ik ben juist blij hoe onze koningin inhoudelijk op de hoogte is. Wordt het een ceremoniële functie, dan gaat het ten koste van de inhoud", vond hij.

Een mening die eerder werd gedeeld door de premiers Wim Kok (PvdA) en Ruud Lubbers (CDA). ,,Deze plaats en positie binnen de regering hebben een duidelijke positieve waarde en betekenis voor bestuur en samenleving, die behouden dienen te blijven", schreef Kok in een soortgelijke notitie in 2000.

,,Zonder inhoud zou het een stuk moeilijker zijn mijn functie te aanvaarden", vond in 1993 prins Willem-Alexander, voor wie de inperking als eerste zou moeten gaan gelden. ,,De symboolfunctie is heel belangrijk, die hoort er absoluut bij, maar zonder inhoudelijke kanten weet ik niet hoe ik ertegenover zou staan."

Vier jaar later werd hem gevraagd of hij de voorkeur gaf aan een ceremonieel koningschap of een koningschap met veel invloed. ,,Ik weet niet waarvoor ik kies. (…) De monarchie is geen stilstaand instituut, het is een constant mee-evoluerend instituut dat eigentijds is, probeert te zijn, op die manier ook historisch gegroeid is en door zal blijven groeien."

Wilders kan in het parlement vooralsnog op weinig steun rekenen. De regeringspartijen VVD en CDA alsmede PvdA, ChristenUnie en SGP – samen goed voor 89 van de 150 zetels - zijn tegen. En er is niet alleen een meerderheid nodig om de grondwetswijziging door beide Kamers te loodsen. Er moet in een volgend parlement – dus na verkiezingen – maar liefst tweederde van de Kamerleden ook vóór stemmen. Dat betekent dat zo'n wijziging, ook als er steun voor zou zijn, nog jaren in beslag kan nemen.

Onduidelijk is hoever het koningschap moet worden uitgekleed. 'Het staatshoofd moet vooral een ceremoniële functie hebben, als symbool en vertegenwoordiger van Nederland. Daar passen geen politieke functies bij. De toekomstige koning hoeft geen lid te zijn van de regering', staat in het verkiezingsprogramma van de SP.

'Ondertekening van wetten en 'koninklijke' besluiten is overbodig en de onschendbaarheid kan worden opgeheven', voegt het D66-program eraan toe.

Zweden, waar de koning geen lid is van de regering, wordt daarbij vaak aangehaald als voorbeeld. ,,Het Zweedse model is in de beeldvorming ten onrechte het lintenknipmodel", aldus voormalig D66-voorman Thom de Graaf, die eerder al om herziening van het koningschap had gevraagd. Het Zweedse koningschap is niet alleen symbolisch, maar heeft wel degelijk nog veel inhoud, zo liet hij weten, en is zo maar overdraagbaar op Nederland.

Voor het staatshoofd komt er ook meer vrijheid: uitspraken en toespraken hoeven niet meer voor goedkeuring te worden voorgelegd bij de premier, er kan een eigen geluid en mening worden geventileerd. Hetgeen de deur opent voor 'meer politieke uitspraken' – precies datgene dat met name Wilders met het instellen van een ceremonieel koningschap wil voorkomen.

© RB Hans Jacobs; Foto's: © RPE, DPP; Gepubliceerd 28 oktober 2010

Silvia oogst kritiek met eigen onderzoek naar vader

Koningin Silvia is als een slager die zijn eigen vlees keurt. De scherpe veroordeling van de Amerikaanse vereniging van overlevenden van de holocaust is donderdag weinig subtiel. De club reageert ondubbelzinnig op de uitkomst van het onderzoek dat de Zweedse koningin dit jaar heeft laten doen naar het verleden van haar vader Walther Sommerlath in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog.

Het onderzoek is dinsdag gepubliceerd op de website van het koningshuis. In verband daarmee gaf koningin Silvia in het Koninklijk Paleis in Stockholm en in Solliden op Öland een uitgebreid toelichtend interview aan Britt-Marie Mattsson van de krant Göteborgs-Posten. Conclusie: Silvia’s vader viel niets te verwijten. Maar het onderzoek stond nog niet online, en kon nog niet nauwkeurig zijn gelezen, of de eerste negatieve reacties stroomden al binnen.

Er is het verwijt dat Silvia niet zelf opdracht had moeten geven tot het speurwerk in de (familie)archieven. Een verwijt dat eerder dit jaar ook al werd gemaakt toen de koningin over het onderzoek vertelde. Parlementsleden opperden toen al om een onafhankelijk onderzoek in te stellen. Zo’n onderzoek heeft in elk geval als voordeel dat het minder kwetsbaar maakt: als de uitkomst niet bevalt, kan niet meteen heel makkelijk naar het ‘slager keurt eigen vlees’ wapen worden gegrepen om het rapport te diskwalificeren. Tegelijkertijd is het natuurlijk bizar en weinig professioneel om het resultaat meteen af te doen als ‘witwassen’, zoals de Amerikaanse club doet.

Het feit dat koningin Silvia zelf het onderzoek heeft laten uitvoeren, maakt het nog niet automatisch frauduleus of onbetrouwbaar. Ze heeft ook een onafhankelijke onderzoeker - de historicus Erik Norberg - ingeschakeld, die het eindrapport heeft geschreven. Maar inderdaad: Silvia had zich bij voorbaat veel scepsis en kritiek kunnen besparen door een andere weg te kiezen. Het onderzoek zoals het is uitgevoerd, laat de lezer achter met een aantal (onbeantwoordbare) vragen.

Déze lezer bijvoorbeeld kan niet begrijpen wáárom Walther Sommerlath in de zomer van 1937 terugkeerde naar (nazi)Duitsland. Hij woonde op dat moment al zeventien jaar in Brazilië - hij vertrok op 14 juli 1920 vanuit Amsterdam met de Hollandsche Lloyd naar Rio de Janeiro -, was daar getrouwd, had er werk en een toekomst. In Duitsland en Europa daarentegen was de lucht op dat moment zwanger van oorlog en onrust. De rassenwetten waren al van kracht, Joden werd het leven onmogelijk gemaakt en Adolf Hitler versterkte zijn macht van dag tot dag. Wat dreef Sommerlath om onder die omstandigheden te remigreren?

Het onderzoek kan die vraag niet beantwoorden. Sommerlath - sinds 1934 lid van de NSDAP, een lidmaatschap dat hij lang heeft ontkend. Silvia: ,,Actief was hij niet." - nam een Braziliaanse echtgenote en twee kinderen (met zowel de Duitse als de Braziliaanse nationaliteit) mee naar Duitsland. Die waren daar niet geheel welkom, zoals het rapport ook meldt. Kort na terugkeer ging Walther weer naar Brazilië, volgens het onderzoeksrapport om stukken land en een aandeel van twintig procent te kopen in een koffieplantage. In februari 1938 kwam hij weer in Duitsland. Daar ruilde hij als het ware zijn bezittingen ‘ruilde’ als het ware met de joodse ondernemer Efim Wechsler: diens firma in Berlijn voor het Braziliaanse grondbezit. Het opende voor Wechsler (1883-1962) de weg naar de vrijheid, en hij hoefde op deze wijze zijn geld niet achter te laten. Hij kreeg op 21 april 1939 zijn uitreispas en op 17 juni 1939 vertrok hij via Hamburg naar Brazilië, waar zijn dochter en haar man zich enkele jaren eerder al hadden kunnen vestigen.

Bij de beoordeling van het handelen van Sommerlath draait alles om de mate van eerlijkheid en rechtvaardigheid bij de transactie. Vast staat dat Wechsler in feite weinig keuze had. Hij was zijn paspoort al kwijt, was tot ongewenst vreemdeling verklaard, had een deel van zijn onroerend goed van de hand moeten doen (de opbrengst werd weggezet op een zogenoemd Sperrkonto; hij mocht er als Jood niet bij), en hij stond op het punt ook zijn bedrijf te verliezen. Joden mochten immers geen bezittingen meer hebben. De zogenoemde Kristallnacht had duidelijk gemaakt wat hen te wachten stond in Duitsland. Wechsler had echter nog ‘geluk’ gehad. De fabriek voor elektrische huishoudelijke artikelen was hem op dat moment  nog niet op slinkse wijze ontnomen. Het eerste bod had hij zelfs kunnen afslaan.

Onduidelijk blijft hoe hij in contact kwam met Sommerlath, die vanuit Brazilië op zoek was naar een bedrijf dat hij in Duitsland kon opkopen. Volgens een in Zweden wonend familielid - Daniella Wexler - ging in haar familie het verhaal dat hij een oproep had geplaatst, waarin hij dat mededeelde. Efim Wechsler zou daarop hebben gereageerd. Onbekend blijven ook de motieven van Sommerlath. Onbekend is ook of hij zich bewust was van het feit dat er veel bedrijven voor een prikkie te koop waren omdat overal Joden werden gedwongen tot verkoop? En maakt dat enig verschil? In elk geval wel bij degenen die het onderzoek nu veroordelen. Zij zijn niet overtuigd van een ‘fair deal’.

Volgens het onderzoek kan Sommerlath worden gerekend tot de kleine twintig procent van de Duitsers die geen slaatje sloegen uit het noodlot van de Joden; er was sprake van een eerlijke zakelijke overeenkomst. Waar of niet, Wechsler kon daardoor een uitreisvergunning krijgen en mocht ook Brazilië binnenkomen. Met zijn plantage en onroerend goed bouwde hij een nieuw leven op. Na de oorlog heeft hij wel geprobeerd schadeloosstelling te krijgen voor zijn verloren gegane huis in Berlijn, maar niet voor het bedrijf.

Sommerlath had daar overigens maar weinig geluk mee, als je het zo kunt zeggen. Alle middelen waren nodig voor de oorlogsindustrie, ook zijn fabriekje. En dat fabriekje was niet immuum voor geallieerde bombardementen. Het gezin Sommerlath kreeg het ook te verduren. Moeder Alice vertrok met de kinderen naar het veiliger Heidelberg, waar in december 1943 dochter Silvia werd geboren. Ruim een jaar later was de fabriek kapot gebombardeerd, wist Walther nog net op tijd Berlijn te verlaten en stond hij in feite met lege handen.

Gelukkig voor hem was er de Braziliaanse familie, die er uiteindelijk in slaagde het gezin in 1947 naar Zuid-Amerika te laten komen – zoals het rapport beschrijft, langs dezelfde route als Efim Wechsler negen jaar eerder. Beide mannen hebben elkaar zover bekend niet meer ontmoet. Als beiden meenden een ‘fair deal’ te hebben gesloten is dat ook niet zo vreemd. Als dat niet het geval was, zou verwacht mogen worden dat Wechsler na de oorlog pogingen zou hebben ondernomen om in zijn rechten te worden hersteld of in elk geval compensatie te krijgen. Dat heeft hij zoals gezegd niet gedaan. Maar dat bewijst natuurlijk ook weer niet het tegendeel.

Wanneer koningin Silvia had gehoopt dat met het rapport de zaak tot rust zou komen, dan heeft ze het verkeerd gehad. En dat brengt ons tot de vraag: wat heeft Silvia eigenlijk van doen met het gedrag van haar vader vier, vijf jaar voor haar geboorte? Haar valt niets te verwijten, integendeel. Misschien moet ze eens een telefoontje plegen met Huis ten Bosch. Daar zit ook een dochter van een vader die voor de oorlog in Duitsland een – met de kennis van nu! – geen brandschoon verleden had. Als die dochter elke keer als er iets lelijks over haar vader werd geschreven of beweerd een onderzoek had moeten instellen … De wens om de familieeer te willen verdedigen en beschermen is nobel, maar nobel is niet altijd verstandig of productief. Wordt ongetwijfeld vervolgd.

© RB Hans Jacobs; Foto's: © DPP, RPE

Het onderzoeksrapport in pdf (in het Engels): Download QueenSilviasFatherReport En in het Duits: Download EineUntersuchungKöniginSilvia