Wekenlang beheerste prinses Irene in de eerste maanden van 1964 de voorpagina's van de Nederlandse kranten. De prinses was in Spanje en deed beladen uitspraken over dat land. Ze bleek opeens katholiek te zijn geworden, zou zich gaan verloven en toen weer niet en uiteindelijk toch weer wel.
Op 8 februari 1964 kwam de 'zaak-Irene' tot een ontknoping. ,,Het was een keerpunt in mijn leven", bekende Irene in januari 2004 in een gesprek met Paul Rosenmöller. ,,Ik deed iets wat niet van mij werd verwacht. Ik ging overal tegenin".
Irene gaat zich verloven met een Spaanse edelman. De eerste berichten eind januari 1964 in de Spaanse bladen werden in Nederland meteen ontkend. De prinses, tweede dochter van koningin Juliana en prins Bernhard, was slechts in Spanje om haar taal op te poetsen. ,,Ik hoop mijn Spaans te verbeteren en enige vrienden te bezoeken'', vertelde ze zelf. Maar niemand die het geloofde. Daarvoor was ze te actief. Ze reisde kriskras door het land en bezocht tal van instellingen.
Toen Het Vrije Volk het verlovings-'nieuws' op 24 januari overnam, besloot Irene tot een tegenzet. In een interview met het ANP vertelde ze over de redenen voor haar verblijf in Spanje, in de hoop de aandacht van haar privéleven te kunnen afleiden. Het vraaggesprek had een echter tegenovergesteld effect. Het Spanje van die dagen werd met harde hand geregeerd door de fascistische dictator generaal Franco. Het land was een paria in Europa, maar Irene sprak een goed woordje. ,,Ik heb het Spanje van vandaag vrij grondig bekeken en ik ben er diep van onder de indruk hoe hard men hier werkt'', aldus Irene.
De reacties waren vernietigend. 'Geen lid van het koninklijk huis kan zich permitteren over de sociale en economische aspecten van een zo dubieus en omstreden regime als dat van generaal Franco in het openbaar zulke eenzijdige en naieve verklaringen af te leggen,' bitste Het Parool. In het parlement werd meteen het vertrek geëist van de Nederlandse ambassadeur in Spanje, jonkheer W. van Panhuys. Hij was immers verantwoordelijkheid voor het interview, waarover hij Den Haag niet had ingelicht.
Het vraaggesprek was echter kinderspel vergeleken bij de daaropvolgende onthulling van de fotograaf Jaime Penafiel. Die kwam op 29 januari met een foto van twee biddende vrouwen in de San Jeronimokerk in Madrid. Een van die twee was Irene, tot voor kort belijdend lidmaat van de hervormde kerk. 'Irene is katholiek geworden. Kort geleden heeft zij in alle stilte ten overstaan kardinaal Alfrink, de aartsbisschop van Utrecht, de geloofsbelijdenis afgelegd', meldde De Volkskrant de volgende dag.
Het nieuws overviel alles en iedereen, ook het kabinet. ,,U moet er van uitgaan dat het besluit van de prinses voor ons een even grote verrassing is als voor iedereen'', liet de regering weten. Orthodox-protestantse scholen, zoals de prinses Irene lagere school in Sint Maartensdijk, haalden meteen de naam van de nu 'ketterse' prinses van hun schoolgebouw. 'Wie wijst ons een christelijke school die genoemd is naar een paus, een kardinaal of andere bekende katholiek?', aldus het eenstemmige Zeeuwse schoolbestuur.
De hervormde synode was verbijsterd over de geloofswisseling, vooral toen meer details bekend werden. Irene was opnieuw gedoopt omdat onduidelijkheid bestond over haar doop in 1940 in Londen. Dat was tegen het zere been, want de kerkgenootschappen hadden afgesproken elkaars doop te erkennen, dus waarom deze herhaling? Alfrink weet dat aan de haast waarin alles was geschied. Er had geen controle van de dooppapieren kunnen plaatsvinden.
Meer vragen rezen over de reden voor de overgang en de geheimhouding. Antwoorden kwamen er niet meteen. Omdat Irene in de lijn voor troonopvolging op de tweede plaats kwam achter haar zus Beatrix, ontstond ook discussie over haar verdere geschiktheid voor de troon. In de drie-eenheid 'God, Nederland en Oranje' werd door een deel van de bevolking als vanzelfsprekend aangenomen dat de vorst protestant zou zijn. De Vereniging Protestants Nederland stelde dan ook 'dat het op de weg van de prinses ligt thans afstand te doen van haar rechten op de troon', hoewel de Grondwet geen religie voorschrijft.
De pers opende nu de jacht op de veelbesproken prinses. De residentie van de Nederlandse ambassadeur in Madrid, waar Irene logeerde, werd belegerd. Irene 'verdween' uit het zicht, hetgeen de verwarring nog groter maakte. De prinses werd begin februari in Innsbruck verwacht waar de koninklijke familie met talrijke gekroonde hoofden vakantie vierde en de Olympische winterspelen bijwoonde. Wie daar ook kwam opdagen, niet Irene.
,,De plannen van de prinses zijn niet gewijzigd'', meldde de RVD op 3 februari dapper, maar onjuist. De volgende dag vetrokken koningin en prins halsoverkop naar Nederland. Om een verloving aan te kondigen, zo was de verwachting. Het regeringsvliegtuig, dat al dagen in Spanje had staan wachten om Irene op te halen, landde op vliegbasis Soesterberg. Zonder de prinses, hoewel de RVD berichtte dat de Irene zou komen. Premier Marijnen ging naar paleis Soestdijk. 's Avonds kwam de voorlopige ontknoping via de radio en het geluidskanaal van de televisie, de gebeurtenissen gingen te snel om nog een cameraploeg op Soestdijk te krijgen.
,,Onze dochter Irene heeft ons vanmiddag meegedeeld dat de verloving geen doorgang zal vinden'', zei een emotionele Juliana. ,,Wij hopen onze dochter binnenkort weer in ons midden te zien'', voegde ze er aan toe. Wie de eventuele huwelijkskandidaat was, werd ook die nacht tijdens een persconferentie in Den Haag niet duidelijk.
,,De kandidaat-verloofde was een man'', wilde RVD-baas G. Lammers slechts onthullen. Irene was nog altijd in Spanje. Op vragen naar de redenen voor het afketsen van de verloving werd geen antwoord gegeven. Premier Marijnen liet even later weten dat er in elk geval geen sprake was geweest van pressie van de regering op de prinses.
De volgende dag kwam het bericht dat 'koningin Juliana en prins Bernhard vandaag een privébezoek brengen aan de Parijse luchthaven Orly'. Niemand echter die de koningin het vliegtuig zag verlaten. 'Alleen prins Bernhard is gearriveerd', meldde het Franse persbureau. Ook bij terugkeer 's middags op Soesterberg werd Juliana niet gezien, maar de veel geplaagde RVD hield stug vol ' koningin en prins zaten in het toestel'.
Achteraf bleek dat de koningin in het toestel was achtergebleven en al die tijd op het vliegveld op haar man bleef wachten terwijl hij een gesprek had met de familie van de onbekende vriend van Irene. Bij terugkeer in Nederland liet ze Bernhard vooruit gaan, om in alle rust de nieuwste ontwikkelingen in het drama rond dochter Irene te verwerken. Het regeringstoestel met het koninklijk paar zou, volgens overigens officieel steeds ontkende berichten, in werkelijkheid op weg zijn geweest naar Madrid. Het kabinet gaf echter geen toestemming voor een bezoek van de koningin aan het land van Franco.
De particulier secretaris van de koningin bevond zich inmiddels wel in Spanje, om Irene naar huis te brengen of om aan beide verliefden uit te leggen dat een verloving einde van het lidmaatschap van het Koninklijk Huis zou betekenen voor de prinses. Twee dagen later opnieuw sensationeel nieuws uit Spanje: een vriendin van de prinses zei dat Irene uitrust in Catalonië en 'binnen korte tijd blijde berichten van belang voor de familie zal bekendmaken'.
Ze voegde er aan toe dat de prinses zich zou verloven met een nog niet eerder genoemde Spanjaard van adel. De koningin, die door de mededeling voor schut werd gezet, ontving net het kernkabinet. De RVD meldde dat Irene op 8 februari terug werd verwacht en dat er dan 'nadere mededelingen worden gedaan'.. Daar kon de familie Bourbon-Parma niet op wachten. Zij was het die vanuit Madrid liet weten dat de carlistische troonpretendent Carlos Hugo van Bourbon-Parma, dan 33 jaar oud, zich had verloofd met Irene.
In Den Haag en op Soestdijk bleef het echter stil. Het regeringsvliegtuig met aan boord prins Bernhard was inmiddels naar Madrid vertrokken, maar onduidelijk was of de verloofde van de prinses mee naar Nederland zou komen. Daar werd eigenlijk niet op gerekend. Carel Hugo, Hugo Carlos of Charles Hugues, over zijn juiste naam werd nog jaren gesteggeld, kwam echter wel mee. Het paar wachtte een onstuimige ontvangst bij het paleis, waar de enthousiaste menigte zelfs het bordes bestormde. Daarna begonnen de uren van vergaderen, wachtten, speculeren en toenemende onzekerheid: de 'nacht van Soestdijk'.
Minister-president Victor Marijnen, vicepremier Barend Biesheuvel, minister van justitie Ynso Scholten en minister van binnenlandse zaken Edzo Toxopeus, waren op het paleis om met het stel en Irene's ouders te overleggen. 'Kennismaken' aldus Marijnen later over de lange duur van hun verblijf. De Bourbons hadden er onder meer moeite mee dat het huwelijk - voor hun beweging een belangrijke zet - glans ontnomen zou worden door het ontbreken van parlementaire toestemming.
Pas rond drie uur 's nachts kwam er uitsluitsel. Irene gaf een korte verklaring, waarin ze zei te betreuren dat er zoveel onduidelijkheid was geweest over haar plannen. ,,Ik ben blij u te kunnen aankondigen mijn verloving met prins don Carlos Hugo de Bourbon''. Ze zouden snel trouwen en zich in het buitenland vestigen, zo voegde ze eraan toe.
Marijnen verklaarde dat de regering, mede op verzoek van Irene, geen parlementaire toestemming zou vragen voor het huwelijk omdat Carlos Hugo 'ieder beroep dat op hem als prins van zijn huis zal worden gedaan, zal opvolgen met alle consequenties daarvan'. Met andere woorden, de prins wilde pogingen de Spaanse troon te veroveren onverminderd voortzetten. Daar zou Nederland zich niet mee kunnen inlaten.
In de Tweede Kamer maakte de premier tijdens een tumultueus en historisch debat op 11 februari bekend dat het paar in Nederland trouwt. Het parlement was over het algemeen vol lof over het besluit geen toestemming te vragen. ,,Een echtgenoot van een troonopvolgster mag geen politieke aspiraties hebben", aldus VVD-leider Molly Geertsema. De Kamer laakte unaniem het gebrek aan openheid en coördinatie en het voortdurend achter de feiten aanlopen. ,,Zie ginds komt de nieuwsstroom uit Spanje weer aan'', meende PvdA-fractieleider Vondeling.
Het debat leidde onder andere tot een betere regeling van de voorlichting over het hof, die voortaan geheel in handen kwam van de RVD. De vraag of haar overgang naar de katholieke kerk een eventueel koningsschap in de weg zou hebben gestaan, bleef onbeantwoord. ,,Ik ben tegen discriminatie'', zei Marijnen bij herhaling, zonder op de hamvraag in te gaan. De opwinding was daarna nog niet geheel over. Irene liet op het laatste moment verstek gaan voor een staatsbezoek met haar ouders en prinses Beatrix aan Mexico.
Ze wilde zich al voor haar huwelijk inzetten voor de zaak van Carlos Hugo. Vervolgens werd de koningin bij terugkeer uit Mexico geconfronteerd met de mededeling dat het huwelijk in Rome zou worden voltrokken, een dag voor Koninginnedag. Dat voorkwam in elk geval politieke problemen omdat de Carlisten de plechtigheid wilden aangrijpen voor demonstraties. Meteen was ook duidelijk dat de Nederlandse koninklijke familie daarom zou ontbreken. ,,Ik voelde me in de steek gelaten'', zei Irene daar later over, maar de Oranjes hadden geen keuze.
Ze konden zich niet voor het karretje laten spannen van de Carlisten, die door een verbintenis van het Nederlandse koningshuis juist hun aanzien in Europa wilden vergroten. Dictator Franco speelde het spelletje nog enige tijd mee. Hij mocht de rivalen Carlos Hugo en Juan Carlos (Irene was in 1962 nog bruidsmeisje geweest bij zijn huwelijk met de Griekse prinses Sofia) graag tegen elkaar uitspelen. Maar de keuze viel op Juan Carlos, die Spanje sinds 1975 regeert. Het huwelijk van Carlos en Irene eindigde in 1981 met een echtscheiding.
© RB Hans Jacobs
Reacties