Ambassadeur Nasrollah Entezam is het voorjaar van 1959 niet echt blij wanneer er weer een telefoontje komt uit Teheran. Het keizerlijk hof vertelt hem dat de 'koning der koningen' Mohammed Reza Pahlavi op bezoek komt in Parijs. De diplomaat krijgt de opdracht een tiental Iraanse studenten te selecteren voor een ontmoeting met de sjah.
Maar er zijn zoveel studenten, wie moet hij kiezen? De dan twintigjarige eerstejaars studente architectuur Farah Diba maakt indruk op de ambassadeur. Hij nodigt haar uit om eind mei naar de ambassade te komen om kennis te maken met Reza Pahlavi. Opwinding maakt zich meester van de jonge Iraanse, die eind 1957 naar Parijs is gegaan met het vaste voornemen één van de eerste vrouwelijke architecten te worden van Iran. Ze heeft in Teheran vergeefs aangeklopt voor een studiebeurs, zodat haar familie nu betaalt voor haar verblijf in de Franse hoofdstad.
Niet al haar medestudenten staan te trappelen om de sjah te ontmoeten. Mohammed Reza wordt eind 1959 veertig jaar en is al twee keer getrouwd en twee keer gescheiden. Zijn eerste huwelijk met de Egyptische prinses Fawzia is vanaf het begin een mislukking. Het echtpaar krijgt één dochter, Sjahnaz, die zelf al heel vroeg trouwt en Mohammed Reza voor zijn veertigste al grootvader maakt. Het tweede huwelijk van de sjah begint onder een gelukkiger gesternte, maar eindigt eveneens in tranen.
De mooie en jonge Soraya Esfandiary Bakthiari is niet meteen onder de indruk van de koning wanneer ze in 1950 aan hem wordt voorgesteld. Andersom is er sprake van liefde op het eerste gezicht en drie dagen later is de verloving een feit. Soraya heeft in feite maar één opdracht: de koning zo snel mogelijk een mannelijke nakomeling schenken. Maar dat lukt niet. Het huwelijk blijft kinderloos en verpietert.
De sjah krijgt het advies er een vrouw bij te nemen, niet ongebruikelijk bij moslims. Soraya ziet er niets in en Mohammed Reza eigenlijk ook niet. ,,De sjah en Soraya gaan uit elkaar, dat is jammer", noteert de studente Farah Diba in maart 1958 in haar dagboek nadat ze het nieuws uit Teheran heeft gehoord. Een Afghaanse studievriendin plaagt haar. ,,Jij bent er voor geknipt, de sjah zou met jou moeten trouwen", zegt ze. Farah lacht maar wat. Het idee!
Farah Diba is op 14 oktober 1938 geboren in Teheran in een gegoede familie, met connecties aan het hof en in de diplomatie. Op negenjarige leeftijd verliest ze haar vader, waarover haar moeder en verdere familie jarenlang het stilzwijgen bewaren tegenover Farah. ,,Vader is naar het buitenland om beter te worden", wordt haar verteld, maar hij keert nooit meer terug. Het jonge en intelligente meisje bezoekt Franstalige scholen en daarom is het niet zo gek dat ze uiteindelijk in Parijs gaat studeren. Het eerste studiejaar is weliswaar geen geweldig succes - Farah heeft moeite met meetkunde - maar ze is vastberaden van haar studie een succes te maken.
Het bezoek van de sjah, die net een staatsbezoek heeft gebracht aan koningin Juliana en prins Bernhard in Nederland en die luid is toegejuicht in Amsterdam en Rotterdam, is voor haar een verzetje. Schuchter kijkt ze hoe andere meisjes zich verdringen rond de koning. ,,Wat is hij sympathiek! Hij heeft bijna witte haren en verdrietige ogen", meldt ze haar moeder na afloop. Pas als de cultureel attaché haar naar voren duwt, schudt ze de hand van Mohammed Reza. ,,Hoe lang woont u hier al", vraagt de sjah. ,,Twee jaar", antwoordt ze.
De kennismaking maakt een verpletterende indruk op de studente. De sjah zelf kan zich er maanden later niets meer van herinneren, zo vertelt Farah een halve eeuw later in haar memoires. Niet lang daarna begint de zomervakantie. Farah gaat naar huis. Daar probeert ze andermaal om een beurs te krijgen. Daarvoor moet ze bij de schoonzoon van de sjah - de man van prinses Shanaz - aankloppen. Na een vriendelijk onderhoud krijgt Farah een uitnodiging om langs te komen als de prinses thuis is. Toeval of niet, op dat moment verschijnt ook de sjah.
In eerste instantie vindt Farah dat niet vreemd, maar wanneer ze daarna ook wordt uitgenodigd voor een diner bij de prinses, heeft ze wel een vermoeden. Ze ziet Mohammed Reza steeds vaker en op haar 21ste verjaardag, 14 oktober 1959, volgt het huwelijksaanzoek. ,,De liefde is vanzelf gekomen", aldus Farah. Ze zegt dan ook ja. Hoewel de bekendmaking van de verloving pas ruim een maand later volgt, krijgen de media snel lucht van het nieuws.
Wanneer Farah naar Parijs terugkeert om daar inkopen te doen voor de bruiloft, wordt ze overal achtervolgd door fotografen en journalisten. Het Franse publiek sluit haar onmiddellijk in zijn hart, een liefde die tot de dag van vandaag standhoudt en die wederkerig is. ,,De zeer hechte banden die ik mijn hele leven met Frankrijk, vooral met de Parijzenaars, heb bewaard, dateren van deze dolle tochten", zegt Farah in haar 'Memoires van een keizerin'.
Voor de huwelijksplechtigheid op 21 december 1959 worden kosten nog moeite gespaard. Yves St Laurent ontwerpt voor Dior de trouwjurk - met zilverdraad geborduurd en gedecoreerd met stras en namaakparels. Eén van de zomen is blauw, vanwege de gewenste zoon en troonopvolger. Uit de brandkast wordt een in de jaren vijftig ontworpen diadeem gehaald om het geheel te completeren. Farah breekt meteen met twee tradities: ze is vergeten een trouwring mee te nemen voor haar man en ze zegt al meteen ja op de vraag van de iman, terwijl het gebruikelijk is om de geestelijke te laten aandringen en pas na drie keer vragen ja te zeggen.
Farah tekent de huwelijksakte met 'Farah Pahlavi'. Dat is de naam die ze de rest van haar leven gebruikt. Het stoort haar dat in tal van landen men haar Farah Diba blijft noemen. ,,Terwijl zowel vanwege de burgerlijke staat als vanwege de geschiedenis mijn naam Farah Pahlavi is." De blauwe zoom in de trouwjurk brengt geluk. Op 31 oktober 1960 krijgt het koninklijk paar een zoon: Reza. De monarchie en het huwelijk zijn gered. In later jaren komen er nog twee dochters, Farahnaz (1963) en Leila (1970), en een zoon, Ali Reza (1966), bij.
Ondertussen moet Farah voor zichzelf ook een rol vinden. ,,Allereerst maakte ik kennis met de verveling", herinnert ze zich haar eerste maanden. In later jaren stort Farah zich op welzijnswerk en gezondheidszorg. Ze krijgt een eigen staf en ontvangt 60.000 brieven per jaar met verzoeken om hulp. De sjah probeert in die jaren om Iran - zijn vader Reza Shah heeft de aloude naam Perzië in 1935 afgeschaft - met de opbrengsten van de oliewinning in snel tempo en soms met harde hand te moderniseren.
De sjah predikt een 'witte revolutie', maar die bereikt maar een klein deel van de bevolking en strijkt de conservatieve geestelijkheid tegen de haren terwijl de rijker wordende middenklasse zich roert tegen het autocratische regime. Vrouwenemancipatie, landhervorming moderne kunst: het valt slecht. De corruptie is onuitroeibaar en de geheime politie wordt steeds wreder.
Mohammed Reza, die in oktober 1941 aan de macht is gekomen, meent echter dat het de goede kant opgaat en hij besluit zich op zijn 48ste verjaardag - 26 oktober 1967 - eindelijk te kronen tot 'sjahansjah' - koning der koningen. In het Westen gemakshalve ook wel vertaald met 'keizer', maar Farah houdt het in haar memoires op 'koning'. De sjah besluit dat ook zijn vrouw moet worden gekroond. Ze wordt sjahbanoe - 'dame van de sjah'. Juwelier Pierre Arpels van Van Cleef & Arpels wordt overgevlogen uit Parijs om in de kluizen van de nationale bank te kijken naar de aanwezige edelstenen.
Hij moet een kroon maken, maar mag de stenen niet het land uitnemen. Arpels vliegt daarom wel 24 keer naar Teheran en werkt met namaakstenen om die later door echte diamanten, robijnen, smaragden en parels te vervangen. Het resultaat is een schitterende kroon van twee kilo. Marc Bohan van modehuis Dior ontwerpt ondertussen de kroningsjurk. De sjah's pauwentroon telt meer dan 26.000 edelstenen.
Een nieuw hoogtepunt volgt in oktober 1971 wanneer bijna alle vorstenhuizen en tal van staatshoofden zijn vertegenwoordigd bij de 2500ste verjaardag van de stichting van het Perzische rijk door Cyrus de Grote. Een geldverslindend en decadent project, dat de sjah op veel kritiek en hoon komt te staan. Farah verdedigt het besluit nog steeds: ,,Tal van mensen wisten Iran vermoedelijk nog niet eens op de kaart te vinden en hebben zo de geschiedenis en ligging van het land ontdekt."
Prins Bernhard is namens de Oranjes in Persepolis, waar het megafestijn wordt gehouden. Bij het diner bevindt hij zich in het mannenhoekje, omdat er niet genoeg vrouwelijke gasten zijn voor de gebruikelijke om-en-om tafelschikking. ,,Waarom zitten er geen vrouwen tussen ons", vraagt de Britse Philip schertsend. ,,Omdat wij de enige mannelijke koninginnen zijn", geeft hij zelf het antwoord.
Het feest is in feite de zwanenzang van het Iraanse keizershuis. De onvrede groeit met de jaren. De witte revolutie maakt plaats voor een bloederige islamitische revolutie. Op 16 januari 1979 moet de sjah het land te verlaten. ,,Tijdelijk", denkt Farah nog, maar in haar hart weet ze wel beter. Haar man is dan al ernstig ziek door lymfklierkanker en sterft na een vernederende odyssee uiteindelijk op 27 juli 1980 in ballingschap in Egypte. Geen land wil hem meer hebben nadat in februari in Iran ajatollah Khomeini aan de macht is gekomen. De bevriende Nederlandse en Belgische koningsparen houden wel contact, ook in de jaren daarna.
De weduwe Farah verdeelt sindsdien al dertig jaar haar tijd tussen haar Parijs en een huis niet ver van Washington. Daar in de buurt woont ook haar oudste zoon Reza met zijn gezin. Leila sterft in 2001 nadat ze een overdosis pillen heeft genomen. ,,De jaren na haar dood zijn de moeilijkste van mijn leven", vindt Farah, die drie jaar eerder nog met haar dochter aanwezig was op het feest voor de zestigste verjaardag van koningin Beatrix. Farah, zeventig jaar inmiddels, blijft hunkeren naar haar vaderland. ,,Ik mis het nog elke dag. Het doet nog altijd pijn. Inshallah keer ik nog een terug", zegt ze.
© RB Hans Jacobs
Reacties