Zo'n jong meisje, zo'n oude man. De bezoekers van de tentoonstelling over het leven van prinses-koningin Emma in haar familieslot in Arolsen snappen er niets van. Naar de maatstaven van de 21ste eeuw is het ook moeilijk te begrijpen dat een twintigjarige na een paar wandelingen met een 41 jaar oudere, knorrige heer, instemt met een huwelijk. Haar plichtsbesef echter redde de Nederlandse monarchie.
Drie jonge vrouwen staan voor het raam en kijken naar de aankomst van een bejaarde man. Hij komt niet zomaar op bezoek, dat weten ze. De bebaarde zestiger, in eigen land wel ‘koning Gorilla’ genoemd, is op vrijersvoeten. Hij heeft van zijn zwager gehoord over de dochters van de vorst van Waldeck en komt hen in hun vakantieslot in Pyrmont bekijken.
,,Gelukkig heb ik al iemand", zegt de eerste vrouw. ,,Hij is veel te oud, die moet ik niet", meent de tweede. ,,Men kan die arme man toch niet zo alleen naar huis laten gaan!", vindt de derde. Nog geen half jaar later maakt zij - prinses Emma zu Waldeck und Pyrmont - haar intrede in Nederland, als koningin en echtgenote van koning Willem III. Een paar wandelingen in het slotpark zijn voldoende om tot een besluit te komen.
De reactie van de jonge Emma op het bezoek van Willem op 28 juli 1878 tekent haar, zegt achterneef, vorst Wittekind van Waldeck-Pyrmont in het riante voorouderlijke slot in Bad Arolsen. Daar is Emma op 2 augustus 1858, dit jaar precies 150 jaar geleden, geboren. ,,Dat verhaal over die eerste ontmoeting in Pyrmont doet al lang de ronde in onze familie", voegt hij er lachend aan toe. Of het ook precies zo is gegaan, maakt niet uit.
Wittekind wacht op de komst van Emma's achterkleindochter, koningin Beatrix. Ze komt voor het eerst een kijkje nemen in Arolsen, waar een bijzondere tentoonstelling herinnert aan het leven van Emma. Die kent als prinses uit het eeuwenoude, maar onbeduidende vorstenhuis haar plicht en leeft blijmoedig bij het motto 'Het voornaamste is niet gelukkig worden, maar gelukkig maken'.
Huwelijken worden in haar tijd gesloten om dynastieke redenen, niet uit liefde. Dat Willem kort voor zijn komst in Weimar nog een huwelijksaanzoek deed aan de dochter van zijn zus Sophie, doet ook niet ter zake. Emma, bij de eerste kennismaking met de koning nog net geen twintig jaar, kent geen twijfel.
In het Hessisch Staatsarchief bevindt zich een brief van Willem aan Emma’s vader Georg-Victor, waarin hij hem bedankt voor de kennisgeving van haar geboorte. Hij getuigt van zijn ‘oprechte betrokkenheid bij de vreugde die deze gebeurtenis hem bereidt’ en vraagt de vorst ‘mijn oprechte felicitaties en mijn beste wensen voor het behoud en geluk van de pas geboren prinses te aanvaarden’. Niemand kan dan vermoeden dat diezelfde Willem precies twintig jaar later om de hand van Emma zal vragen.
Het gaat Willem daarbij niet zozeer om de geneugten van vrouwelijk gezelschap. Hij komt zo ook wel aan zijn trekken, maar de toekomst van zijn dynastie staat op het spel. Uit zijn eerste huwelijk met Sophie van Württemberg leven nog twee zoons, beiden zijn echter ongehuwd en niet van zins te trouwen. Willems jongere broer Hendrik heeft geen kinderen en zoekt ook zijn heil in een tweede huwelijk.
De slechte reputatie en de gevorderde leeftijd van de Nederlandse vorst, in 1877 weduwnaar geworden, maken echter dat meer meisjes reageren zoals Emma’s zussen. Aan andere hoven hoopt men dat Willem aan hun deur voorbijgaat. Maar Emma is content. ,,God alleen weet, hoe innig en hartstochtelijk ik wens, dat ik de koning gelukkig maken kan, en mijnerzijds vertrouw ik erop, dat hij mijn wensen en verwachtingen zal vervullen", schrijft ze meteen na de verloving in september 1878 aan haar broer Friedrich.
Anders liggen de gevoelens in Nederland, waar de koning op weinig sympathie kan rekenen. De gewezen predikant en schrijver Conrad Busken Huet meent dat de jonge en berooide ‘keulsche pottemeid’ slechts uit eerzucht haar jeugd opoffert aan een versleten oude man. ‘Majesteitsschennis’, en niet de schrijver maar de uitgever gaat er voor in het gevang, maar Busken Huet is niet de enige die er zo over denkt.
De twee zoons van Willem III bijvoorbeeld laten hun afkeuring zonder meer blijken. Ze vinden het tweede huwelijk een belediging van Sophie, met wie Willem overigens al in 1855 een scheiding van tafel en bed was overeengekomen.
Prins Alexander geeft zijn personeel opdracht op de trouwdag de luiken voor de ramen van zijn Haagse paleisje (het Johan de Witthuis, Kneuterdijk 6) te sluiten, als teken van rouw en afkeuring. Emma ontmoet hij slechts één keer, bij toeval en zeer tegen zijn zin.
Emma groeit op in een harmonieus gezin, met vijf zussen en één broer. Gezelligheid kent geen tijd in Arolsen, een plaatsje met amper tweeduizend inwoners in het achterland van Kassel. ,,Een groot voorrecht, zo'n groot gezin. Je voedt elkaar op. Je leert toegeven, niet je wil doordrijven, achterstaan ter wille van een ander," aldus Emma.
Eigenschappen die goed van pas komen aan het totaal verziekte Nederlandse hof, waar iedereen siddert en beeft voor de koning. Met rust en tact, ijver en scherpzinnig inzicht, brengt Emma hem echter in rustiger vaarwater. ,,Díe is veranderd en allemaal dankzij haar", merkt de Britse koningin Victoria verbaasd op als Willem met Emma op bezoek komt.
Emma heeft haar dynastieke plicht dan al vervult. Er is in augustus 1880 een dochtertje geboren, Wilhelmina. ,,Het is maar een meisje", constateert het Leidsch Dagblad, maar wanneer kort na elkaar Willems zoons en broer sterven, is dat meisje opeens troonopvolgster. Voor Emma is plots ook een andere rol weggelegd, want de koning is ziekelijk en haar wacht een taak als regentes.
Emma is 32 jaar, wanneer ze namens haar dochter de scepter ter hand neemt. Een onervaren jonge vrouw op de troon, een Duitse bovendien en zonder een degelijke opleiding: in Den Haag heersen scepsis en achterdocht. Emma blijkt echter goed opgewassen tegen haar zware taak. ,,Onze taak is: boven de partijen staan. In mijn ouderlijk huis was dat al een lange traditie", zegt ze in een terugblik op haar leven.
Ze houdt zich stipt aan haar grondwettelijke bevoegdheden en rechten en verdedigt die ook waar nodig. Ze maakt van Nederlands (in plaats van het Frans) de voertaal aan het hof en werkt aan de populariteit van het koningshuis door met Wilhelmina het land in te gaan onder het motto ‘We zijn er nog’. Ondertussen waakt ze over de opvoeding van Wilhelmina, die in haar gouden kooi met Duitse grondigheid en tucht wordt klaargestoomd voor de regering.
Ten koste van spontaniteit, jeugd en ontspanning, maar op 4 september 1898 kan Emma tevreden terugtreden. Haar missise is volbracht. ,,Moeilijk? Afstand te doen ter wille van je kind?" - nee, dat vindt ze niet. ,,Voor wie tracht niet aan zichzelf te denken, is het leven niet zo ingewikkeld. En wie wél denkt aan zichzelf als middelpunt.. kan nooit gelukkig zijn."
Dankzij Emma is de Nederlandse monarchie niet alleen gered, maar ook in ere hersteld. De koningin-regentes gaat met pensioen, en sterft uiteindelijk in maart 1934. © Royalblog
Reacties