Een Troonrede zonder veel inhoud

De Troonrede 2012 is gemakkelijk in elkaar te flansen. Een paar oude troonredes mixen met het Kunduz-akkoord en voilà. De 33ste rede die koningin Beatrix voorleest, zal weinig nieuws bevattten. Eén garantie: achteraf is er altijd kritiek, schrijft GPD-redacteur Lianne Sleutjes.

Koningin Beatrix houdt dinsdag een praatje voor de vaak en warmt koude prak op. Want met een demissionair kabinet en de al uitgeserveerde Kunduz-maatregelen voor volgend jaar is er anno 2012 weinig eer te behalen aan de Troonrede.

,,Troonredes zijn kort en nietszeggend als een kabinet demissionair is. Je krijgt geen nieuwe plannen. De kans is groot dat als je een Troonrede uit 1982 pakt en een paar woorden verandert, je niet in de gaten hebt dat het niet die van 2012 is'', zegt Carla van Baalen, hoogleraar parlementaire
geschiedenis aan de Radbouduniversiteit in Nijmegen. Troonredes en officiële toespraken van de koningin behoren tot haar specialiteit.

Bovendien is de begroting van volgend jaar geënt op het Kunduz-akkoord van VVD, CDA, D66, GroenLinks en ChristenUnie. Die maatregelen zijn al breed uitgesponnen. Spannend is alleen of de Kunduz-partijen hun eigen plannen (o.a. bezuinigingen 12 miljard euro, beperking hypotheekrenteaftrek) straks overeind houden. Aan sommige (forensentaks) wordt driftig geknaagd.

Vijf keer eerder sprak Beatrix op Prinsjesdag een rede uit van een vertrekkend kabinet. In 1981, 1982, 1989 en 2010 waren de kabinetten evenals nu demissionair. In 2006 vormde Balkenende III een interimkabinet dat voor 22 november verkiezingen had uitgeschreven. Nu proberen Mark Rutte (VVD) en Diederik Samsom (PvdA) een nieuwe coalitie in elkaar te zetten.

De koningin kan echter niet wachten tot die twee eruit zijn. Zij móét op Prinsjesdag een uiteenzetting geven van het 'door de regering te voeren beleid'. Zo staat het in de Grondwet. De Kamer dient begrotingen goed te keuren anders kan een regering geen geld uitgeven. ,,Salarissen moeten worden betaald, wegen moeten worden onderhouden, er moet geld naar onderwijs toe'', zegt Van Baalen.

Het kabinet, verantwoordelijk voor de inhoud van de Troonrede, begint in augustus met een eerste versie. Iedere minister wil het liefst al zijn maatregelen vermeld zien. ,,Het is schrappen. Er is geen beleidsstuk waar zoveel over wordt vergaderd.'' De rede kent een vast stramien. De inhoud moet beknopt zijn en in balans: niet te optimistisch of te zwartgallig. Ze begint altijd met een korte
beschouwing over de stand van het land, dan een 'waar moeten we naar toe', vervolgens beleidsmaatregelen per departement, een samenvatting en als laatste de nadruk op de zware taak die op de parlementariërs rust.

Een demissionair kabinet geeft zijn terughoudendheid direct in de eerste alinea aan. Dit jaar zal het kabinet zal er dit jaar vast de Troonrede uit 2010 bij hebben gehouden, meent Van Baalen. Toen was Balkenende IV demissionair. ,,Daarna kan de troonrede van 2012 beginnen met de tweede zin uit 1982: 'Wel past een beschouwing over de problemen waarin ons land verkeert...','' denkt de hoogleraar mee met Rutte.

Zo kan hij de geesten volgens haar rijp maken voor ingrepen. Die oude passage verhaalt over de ernstige stagnatie van de wereldeconomie van destijds maar kan dertig jaar later zo gerecycled worden. Uit 2010 kunnen moeiteloos hele alinea's gecopypasted worden: over oplopende werkloosheid, de pensioenfondsen en hun dekkingsgraad, de verhoging van de AOW-leeftijd, beter onderwijs, stijgende zorgkosten.

Steevast wordt stilgestaan bij onze militairen in den vreemde en de internationale situatie: ,,In verscheidene delen van de wereld is sprake van een streven naar meer vrijheid en een democratische rechtsorde.'' Wie maalt erom dat dit 1989 stamt? De zin sluit 23 jaar later naadloos aan bij recente opstanden in diverse Arabische landen.

Er moet wel een eigen sausje overheen: ,,Het gaat er ook om: welke toon wil een kabinet hebben. Rutte is een optimistisch man. Die zal er zo'n sfeer in willen hebben'', denkt Van Baalen. Hoeveel positivisme de VVD-premier ook uitstraalt, traditie is dat de tekst van de Troonrede niet swingt. Het Genootschap Onze Taal probeert al 25 jaar de rede begrijpelijker te maken en te verfraaien maar stuit vaak op de opstellers die meer op de politieke dan op de taalkundige correctheid letten.

Zodra de koningin is uitgesproken, volgt de jaarlijkse sport, zegt Van Baalen: ,,De kritiek barst los. Op de inhoud, de stijl, op het taalgebruik. In Nederland zijn een paar constanten waarop het vrij schieten is: Op de bondscoach. Op de presentator van Zomergasten. En op de Troonrede.