De dinsdag overleden koning Mihai van Roemenië vertegenwoordigde als geen ander bijna een eeuw bijzondere geschiedenis. Hij was het laatste staatshoofd die tijdens de Tweede Wereldoorlog regeerde. Een man die Adolf Hitler de hand heeft moeten schudden, die gedecoreerd is door Stalin én de Amerikanen.
Als monarch was hij aanwezig bij het huwelijk van prinses Elizabeth en prins Philip, en als ex-koning bij de kroning van diezelfde Elizabeth enkele jaren later. Geen wonder dat de Roemeense patriarch vorig jaar over de toen al ernstig zieke koning Mihai (96) sprak als het 'symbool van onze geschiedenis'.
De geschiedenis zal uiteindelijk oordelen over koning Mihai, die twee keer regeerde. Eerst als kleuter (1927-1930) en daarna als jong volwassene (1940-1947). Toen koningin Elizabeth haar diamanten regeringsjubileum vierde zat Mihai naast haar; dat wekte enige verbazing. De Britse vorstin plaatste haar koninklijke gasten echter naar hun troonsbestijging en dat was in het geval van Mihai in 1940.
Vandaar dat de Roemeense monarch de ereplaats kreeg. Aan de andere kant van Elizabeth zat de tsaar der Bulgaren, Simeon II, die als kleuter in 1943 op de troon was gekomen. Het is moeilijk voor te stellen maar koning Mihai zou in 2015 zijn 75-jarig regeringsjubileum hebben gevierd indien de communisten hem in 1947 niet hadden verjaagd.
Dat koning Mihai dat aanzien heeft weten te bewaren in een land waar politici elkaar dagelijks naar het leven staan, waar de bevolking de geschiedenis wantrouwt en waar eigenlijk alleen zijn hoogbejaarde leeftijdgenoten nog herinneringen hebben aan het koninkrijk, is een prestatie van formaat. Een aantal jaren geleden werd Mihai zelfs nog gekozen tot man van het jaar, geholpen door zijn onkreukbare imago en oprechte zorg voor het wel en wee van Roemenië. Hij was anders dan de politici niet uit op eigen gewin.
In de reacties die loskwamen in de Roemeense samenleving toen bekend werd dat Mihai kanker had, klonk respect en waardering door en het besef dat het einde nadert van een bijzonder en uniek hoofdstuk uit de nationale geschiedenis.
Roemenië bestaat als onafhankelijke staat nog niet zo lang: op 10 mei is het 150 jaar geleden dat de eerste koning Carol I aantrad. Het land bestaat ook binnen de huidige grenzen niet zo lang; Transsylvanië kwam er pas bij na de Eerste Wereldoorlog. In de Tweede Wereldoorlog werd had gevochten om Bessarabië, waaruit het huidige Moldova voortkwam.
In die roerige historie speelde Mihai een beslissende rol. Toen hij voor de tweede keer op de troon kwam - stuivertje wisselen met zijn wispelturige vader Carol II die op zijn beurt zijn zoon Mihai in 1930 had afgezet - was Mihai jong. Hij had aanvankelijk weinig in de melk te brokkelen.
Roemenië werd met strakke hand geleid door dictator Ion Antonescu, die het Oost-Europese land aan de zijde van Hitler-Duitsland had geschaard. In augustus 1944 had de koning voldoende moed en medestanders verzameld om de 'Conducător' af te zetten en Roemenië in het geallieerde kamp te voeren.
Dat was tegen het zere been van Sovjet-leider Stalin, die zijn zinnen had gezet op de verovering en bezetting van het buurland. De Britse premier Winston Churchill en Amerikaanse president Franklin D. Roosevelt konden de koning alleen morele steun geven, maar verhinderden niet dat Roemenië ondanks de inspanningen van Mihai na de oorlog achter het IJzeren Gordijn verdween.
Dat was nu eenmaal zou afgesproken in Yalta, en bovendien ontbrak het Britten en Amerikanen aan moed en manschappen om Roemenië te hulp te schieten. Het behouden van Griekenland was al moeilijk genoeg. Met de communisten aan de macht was de koning een sta in de weg. De nieuwe machthebbers verwachtten dat Mihai in Londen zou blijven toen hij daar op 20 november 1947 het huwelijk bijwoonde van prinses Elizabeth – de huidige Britse koningin – en prins Philip.
Mihai keerde echter terug, om vervolgens met het pistool op de borst de Roemeense grens over te worden gezet. Als koning in ballingschap was hij in 1953 bij de kroning van Elizabeth en, zestig jaar later zat hij dus naast haar bij het diamanten regeringsjubileum. In de ogen van Elizabeth was hij de langst regerende monarch ter wereld.
Mihai kreeg na de val van het communisme pas laat toestemming zijn vaderland te bezoeken, laat staan de kans zich er weer te vestigen. Pas toen de regering inzag dat de koning deuren kon openen die voor andere mogelijk gesloten bleven, werd er een beroep gedaan op de inmiddels al 75-jarige vorst.
Hij werd werd eind jaren negentig ingezet als speciaal pleitbezorger toen Roemenië toetreding zocht tot de NAVO. In die hoedanigheid was hij in april 1997 in Den Haag, waar hij ook werd ontvangen door koningin Beatrix. In 2002 kwam hij opnieuw langs, samen met koningin Ana, om de Roemeense toetreding tot de EU te bepleiten.
,,We mogen niet vergeten wat de koning sinds 1927 voor Roemenië heeft gedaan", zei de huidige Roemeense president Klaus Iohannis vorig jaar.
© RB Hans Jacobs
Reacties