Brazilië rouwt officieel om dood Dom Luiz

Het Braziliaanse keizershuis treurt om het overlijden van Dom Luiz, volgens zijn aanhangers de jure keizer van Brazilië. De aartsconservatieve vrijgezel overleed op 15 juli na een lang ziekbed in een ziekenhuis in São Paulo. Maandag is de uitvaart.

Dom Luiz (84) van Orléans-Bragança wordt opgevolgd door zijn eveneens vrijgezelle jongere broer Dom Bertrand (81). De Braziliaanse president Jair Bolsonaro heeft één dag van nationale rouw afgekondigd in verband met het overlijden van het zelfbenoemde hoofd van het keizershuis.

Het is goed om meteen een paar voorbehouden te maken.

Allereerst natuurlijk het feit dat Brazilië op 15 november 1889 een einde maakte aan de monarchie. Keizer Pedro II (1825-1891) werd afgezet. De elite was ontstemd over de afschaffing van de slavernij een jaar eerder door het tekenen van de zogenoemde ‘gouden wet’ door regentes en beoogd troonopvolger Isabel (1846-1921). Er was steun in het militaire apparaat voor een staatsgreep.

De keizerlijke familie ging in ballingschap in Europa, uiteindelijk in Frankrijk: Isabel was getrouwd met de Franse prins Gaston van Orléans, graaf van Eu en kleinzoon van koning Louis-Philippe (1773-1850) – de voorlaatste koning van Frankrijk die in 1848 zijn troon verloor. Isabel en Gaston kregen naast een dochter ook drie zoons: Pedro, Luiz en Antônio. En daar begint het volgende voorbehoud.

Zoals bij veel niet regerende vorstenfamilies het geval is, kwam er onenigheid over de partnerkeuze van de theoretische troonopvolger(s). Pedro (1875-1940), die om zich niet te vervelen een militaire opleiding volgde in Oostenrijk-Hongarije, maakte in die tijd kennis met de Tsjechische gravin Elisabeth Dobřenská z Dobřenic. Een gravin en geen adellijke dame van gelijke rang en dat vond Isabel niet acceptabel.

Lang verhaal kort: Pedro gaf in 1908 vlak voor zijn huwelijk onder zware druk zijn opvolgingsrechten op ‘voor mij en al mijn nakomelingen’. Papa prins Gaston vond dat wel sneu en regelde dat Pedro daarna werd opgenomen in de al even theoretische lijn van troonopvolging in Frankrijk. Grappig detail: Pedro’s oudste dochter Isabelle (1911-2003) trouwde met Henri, later de graaf van Parijs, de Orléans-pretendent voor de Franse troon.

De aanspraken in Brazilië gingen naar Pedro’s jongere broer prins Luiz (1878-1920). Die had in 1908 wel een acceptabele huwelijkspartner gevonden in prinses Maria Pia van Bourbon-Beide Siciliën. Hij overleed een jaar eerder dan zijn moeder Isabel. De troonrechten gingen daarom over op zijn oudste zoon prins Pedro Henrique (1909-1981): de vader van de nu overleden Dom Luiz en nog elf andere kinderen.

Terug naar het voorbehoud.

De ‘troonsafstand’ van Pedro in 1908 werd later zowel door Pedro als door zijn nakomelingen betwist en ingetrokken. Pedro’s oudste zoon – Pedro Gastão, die vanaf 1922 in Brazilië woonde – claimde vanaf 1940 tot zijn overlijden in 2007 het de jure keizerschap – in oppositie tot dat van zijn net genoemde neef Pedro Henrique (gehuwd met een Beierse prinses) en na 1981, diens zoon Dom Luiz.

Er waren dus twee takken van de keizerlijke familie die aanspraak maakten op de vacante troon. Naar de vestigingsplaats in Brazilië worden ze respectievelijk de Petropolís en Vassouras-takken genoemd. Die verdeeldheid was best vervelend toen Brazilië in 1993 een referendum hield over de gewenste staatsvorm en herstel van de monarchie één van de keuzemogelijkheden was.

Een onder elkaar vechtende dynastie biedt weinig vertrouwen en uiteindelijk koos maar 13,4 procent van de kiezers voor die optie. Pedro Gastão was scherp in zijn veroordeling van Dom Luiz, die een aartsconservatieve en antiliberale koers aanhield. Voorbeelden? Tegen het Vaticaanse concilie dat de katholieke kerk bij de tijd bracht, tegen gelijkberechtiging voor de vrouw, homorechten, noem maar op. Voor veel Brazilianen geen aanlokkelijk vooruitzicht. Pedro Gastão hield het daarna voor gezien. Hij trok zich terug in Spanje. Zoon en 'opvolger' prins Pedro Carlos (76) is niet echt actief bezig met het keizershuis.

Vandaar dat Dom Luiz zich kon blijven presenteren als hoofd van het keizershuis. Maar altijd met de aantekening dat er nog een concurrerende familietak was. Dom Bertrand, evenals zijn overleden broer in Frankrijk geboren en pas na de Tweede Wereldoorlog naar Brazilië verhuisd, is van hetzelfde hout gesneden. Hij is aanhanger van president Bolsonaro, gelooft niet in klimaatverandering en spreekt over eco-terroristen. Ook is hij een verklaard tegenstander van de ‘progressieve’ paus Franciscus.

Hij trad door de ziekte en immobiliteit van Luiz de laatste jaren al veel op de voorgrond. Aangezien Bertrand ongehuwd is gaan de aanspraken na hem over op zijn broer Antônio (*1950) en diens zoon prins Rafael (*1986).

[Pedro Gastão was vader van prinses Maria da Gloria van Orléans-Bragança (*1946), die enige tijd gehuwd was met de Joegoslavisch-Servische kroonprins Aleksandar II en moeder is van de tegenwoordig hard aan de weg timmerende erfprins Filip (*1982)]