ROYALBLOG.NL

Wanneer spreken we van staatsbezoek?

Wanneer is een koninklijk bezoek een staatsbezoek? Veel media blijken met die vraag te worstelen zo is de afgelopen maand weer duidelijk geworden met koppen als ‘staatsbezoek aan Dubai’ en ‘staatsbezoek Beatrix aan Curaçao’. Toch is het vrij eenvoudig.

Regel 1: alleen een staatshoofd kan een staatsbezoek brengen – aan een ander staatshoofd. Ezelsbruggetje: komt het woord staats drie keer voor, dan is het ook echt een staatsbezoek. Of anders gezegd: zonder staatshoofd geen staatsbezoek.

Een staatsbezoek is in feite de luxe uitvoering van een ontmoeting tussen staatshoofden. Een staatsbezoek kent vaste elementen, zoals een staatsbanket, vaak een kranslegging, ontvangsten door premier, parlement en soms ook de burgemeester van de hoofdstad.

Daaruit blijkt al dat het recente werkbezoek van prinses Beatrix aan Curaçao nooit een staatsbezoek kon zijn: Beatrix is immers sinds 2013 geen koningin oftewel staatshoofd meer. Haar laatste staatsbezoeken waren in januari van dat jaar aan Brunei en Singapore.

* Staatsbezoeken aan het Verenigd Koninkrijk, Luxemburg, Duitsland en Indonesië

Internationaal zijn er afspraken gemaakt over staatsbezoeken, bijvoorbeeld over het logies (voor hoeveel gasten) en het ere-escorte en dat het kortst regerende staatshoofd eerst op visite gaat bij zijn langer regerende collega. Zo kwamen de presidenten van Estland, Letland en Litouwen snel even op audiëntie bij koningin Elizabeth zodat zij daarna naar die landen op staatsbezoek kon gaan. Die regels moeten bezoeken vergemakkelijken - en je kunt in onderling overleg altijd besluiten ervan af te wijken.  

Regel 2: Je kunt niet bij jezelf op bezoek gaan. Anders gezegd: ook als koningin had Beatrix geen staatsbezoek kunnen brengen aan Curaçao of één van de andere vijf eilanden. Ze was daar immers zelf staatshoofd van. Koningin Elizabeth heeft nog nooit een staatsbezoek gebracht aan Australië of Canada, terwijl ze er toch vaak is geweest. Dit omdat ze nu eenmaal ook staatshoofd is van die landen.

* Op visite in het eigen Koninkrijk: tweemaal Aruba en eenmaal Sint Maarten (2011, 2015)

Regel 3: een staatshoofd kan ook een officieel bezoek afleggen. Dat is dus géén staatsbezoek. Er bestaat ook niet zoiets als een ‘officieel staatsbezoek’. Een staatsbezoek is altijd officieel, de toevoeging is dus overbodig.

In een tijdperk waarin alles sneller moet gaan, biedt een officieel bezoek meer bewegingsvrijheid. Er zijn namelijk minder 'moetjes'. Gastheer is in de regel de regering (minister-president) en niet het staatshoofd, al kan met dat laatste worden gespeeld.

* Staatsbezoeken aan Nederland: Argentinië en Kaapverdië: welkomstceremonie, kranslegging, regeringslunch.

De Jordaanse koning Abdullah accepteerde een uitnodiging van koning Willem-Alexander voor een staatsbezoek, maar liet de visite omzetten in een officieel bezoek. Hij logeerde wel op paleis Noordeinde maar hoefde bijvoorbeeld geen krans te leggen in Amsterdam.

Koningin Beatrix en prins Claus gingen in augustus 1994 op officieel bezoek naar Oostenrijk; de visite had echter in alles het karakter en de elementen van een staatsbezoek en de Oostenrijkers noteerden het ook als zodanig.

* Staatsbezoeken (Vaticaan, India, Ierland, Baltische staten, Portugal) en officieel bezoek aan Canada van Margriet en Pieter.

Regel 4: Officiële bezoeken zijn niet voorbehouden aan het staatshoofd. Die kan ook andere familieleden op pad sturen voor een officieel bezoek. Zo zijn prinses Margriet en Pieter van Vollenhoven verschillende keren op officieel bezoek naar Canada geweest.

Bij een officieel bezoek aan Nederland – dat kunnen ook premiers zijn – kan een formele ontvangst op het paleis – met bijvoorbeeld welkomstceremonie en lunch – ook worden vervangen door een audiëntie: een korte ontmoeting.

* Een kennismakingsbezoek aan Denemarken en werkbezoeken aan Duitsland.

Er zijn ook buitenlandse werkbezoeken. Die kunnen geheel naar eigen wensen worden ingericht. In de reeks werkbezoeken aan Duitse bondsstaten zaten formele elementen als een ontvangst door de ministers-presidenten van de deelstaten, vaak ook een door hen aangeboden lunch of diner, naast bemoeienissen met de meereizende handelsmissies.

Bij zijn aantreden in 2013 introduceerde koning Willem-Alexander nog een nieuwe vorm: het kennismakingsbezoek. Even een dagje op en neer om zich voor te stellen als nieuw staatshoofd, waardoor er niet gewacht hoefde te worden op een uitnodiging voor een staatsbezoek. Het voorbeeld werd snel gevolgd door de nieuwe koningen van België en Spanje, Filip en Felipe. 

© RB Hans Jacobs

Thaise koning op weg naar München

Volgens nog onbevestigde berichten uit Thailand is koning Vajiralongkorn voor het eerst in meer dan een jaar weer vertrokken naar zijn geliefde Beieren, waar hij de laatste jaren vaker te zien was dan in Thailand zelf.

De goed ingevoerde journalist Andrew MacGregor Marshall, had vorige week op basis van bronnen in Bangkok al aangekondigd dat er een reis van Vajiralongkorn aan zat te komen.

De Thaise koning, die in 2016 zijn overleden vader koning Bhumibol opvolgde, woonde de afgelopen jaren in Duitsland. Daar gaat zijn zoon prins Dipangkorn ook naar school. In het coronajaar huurde de koning een heel hotel af in Garmisch-Partenkrichen. Daarmee kon hij de toen geldende strenge Duitse coronaregels – die hotels beval te sluiten – omzeilen.

Vajiralongkorn reisde vorig jaar slechts een enkele keer terug naar Thailand, waar hij dan vaak amper 24 uur bleef. Bij die reizen haalde hij zijn echtgenote koningin Suthida dan op in Zürich – of hij liet haar eerst overkomen naar München. Volgens ingewijden hoefde de koning zich in Beieren zonder vrouw niet te vervelen. Hij zou daar worden vergezeld door een ‘harem’ van minstens een dozijn dames.

De afgelopen dagen was er al opmerkelijk vliegverkeer tussen Bangkok en München, waarbij ook de lievelingstoestellen van de koning waren betrokken. Dat duidde al op de mogelijkheid dat Vajiralongkorn weer terug wilde naar Duitsland. Vorig jaar oktober vloog hij naar Thailand, waar toen tal van protesten werden gehouden, waarbij ook de monarchie op de korrel werd genomen en zijn afwezigheid werd bekritiseerd.

Sindsdien is de koning in eigen land gebleven, waar hij de eerste maanden van zijn verblijf zich voor het eerst sinds zijn aantreden en kroning ook buiten Bangkok liet zien, al of niet vergezeld door koningin Suthida of bijvrouw Sineenat – of allebei.

© RB

Koningin Máxima aan de slag rond G20

Koningin Máxima is sinds donderdag in Rome, waar ze in haar rol voor de Verenigde Naties tot en met zondag actief is rond de G20-top waarvan Italië tot 1 december voorzitter is. Indonesië neemt daarna het stokje over. Het thema van het Italiaans voorzitterschap is People, Planet and Prosperity.

De koningin heeft een aantal officiële programmapunten en daarnaast een lange reeks bilaterale gesprekken en ontmoetingen, van de baas van het IMF, Katerina Georgieva en de Indiase minister van Financiën, Nirmala Sitharaman en de gedoodverfde nieuwe bondskanselier van Duitsland, Olaf Scholtz. Die is nu nog demissionair minister van Financiën en vicekanselier in de regering van Angela Merkel. 

Koningin Máxima is zaterdag samen in het La Nuvola Conferentiecentrum met de Italiaanse premier Mario Draghi gastvrouw van het G20 side-event ‘Supporting SMEs and women-owned businesses to build back better’. Zij houdt in aanwezigheid van regeringsleiders - dat kunnen ook Joe Biden, Justin Trudeau en Emmanuel Macron zijn - een korte toespraak over wat nodig is voor herstel en groei van het midden- en kleinbedrijf en hoe het mkb financieel weerbaarder gemaakt kan worden.

Wereldwijd is het mkb belangrijk voor de werkgelegenheid en vervult het een grote rol in het economisch herstel van landen tijdens en na de coronacrisis. Onderzoek van de Wereldbank Groep toont aan dat veel kleine bedrijven in negatieve zin door de crisis zijn geraakt, in het bijzonder die van vrouwelijke ondernemers in ontwikkelingslanden. In haar toespraak gaat Máxima onder meer in op het belang van innovatieve financieringsvormen voor bedrijven die bij een bank geen lening kunnen krijgen.

Minister-president Mark Rutte is ook bij de G20 hoewel Nederland daar geen deel van uitmaakt. Het gastland echter mag 'extra' deelnemers uitnodigen. De Britse prins Charles is dit weekeinde ook in Rome, waar hij onder meer naar de door de Italiaanse president Sergio Mattarella in het Quirinale aangeboden receptie en diner gaat en verder woont hij verschillende bijeenkomsten bij. 

Koningin Máxima was eerder bij G20-bijeenkomsten, onder meer in Argentinië en Japan. 

© RB; Beeld: © UNSGSA, IMF

Felipe en Filip eren Angela Merkel

De Duitse bondskanselier Angela Merkel is op afscheidstoernee. Na zestien jaar houdt ze het voor gezien. In Berlijn wordt een nieuwe regeringscoalitie gevormd, mogelijk na al die tijd ook zonder haar CDU/CSU. Merkel moet tussentijds op de winkel passen, maar kan tegelijkertijd ook op reis.

De bondskanselier was vrijdag te gast in Brussel, waar ze uit handen van koning Filip de hoogste Belgische onderscheiding kreeg: het Grootlint in de Leopoldsorde. Die werden haar in het Kasteel te Laken overhandigd. Ook kreeg Merkel een lunch aangeboden, waarbij ook premier Alexander De Croo aanschoof. 'Vielen Dank für alles, Frau Bundeskanzlerin!' twitterde de Belgische premier. 

Een dag eerder kwam Angela Merkel ook al een koning tegen: in Spanje ontving ze uit handen van koning Felipe in het klooster van Yuste in Cáceres in Extremadura de Europese Karel V-prijs (Premio Europeo Carlos V).

De Spaanse koning hield ook een toespraak waarin hij de bijdrage van Merkel aan vrede en stabiliteit en de integratie van Europa loofde. 

Eerdere prijswinnaars waren onder anderen Jacques Delors, Wilfried Martens, Felipe González, Michail Gorbatsjov, Helmut Kohl en Simone Veil.

©  RB; Beeld: screenshots

Koning voor 23ste keer op staatsbezoek

Koning Willem-Alexander gaat in december voor de 23ste keer op staatsbezoek, naar Griekenland. Hij brengt daarmee zijn totaal voor dit jaar op drie, waarvan er twee 'inhaalbezoeken' waren.

Na het staatsbezoek aan Indonesië begin vorig jaar moesten de andere twee voor 2020 geplande bezoeken - Duitsland en Noorwegen - worden uitgesteld vanwege de coronapandemie. In juli werd het staatsbezoek aan de Bondsrepubliek ingehaald en in november is Noorwegen aan de beurt. 

Staatsbezoeken:

1. Polen, pres Bronislaw Komorowski, 24-25 juni 2014*
2. Japan, keizer Akihito en keizerin Michiko, 29-31 oktober 2014*
3. Korea, pres Park Geun-hye, 3-4 november 2014*
4. Denemarken, koningin Margrethe en prins-gemaal Henrik, 17-19 maart 2015*
5. Canada, GG David Johnston, 27-29 mei 2015*
6. China, pres Xi Jinping, 25-29 oktober 2015*
7. Frankrijk, pres François Hollande, 10-11 maart 2016*
8. Australië, GG Sir Peter Cosgrove, 31 okt-4 nov 2016*
9. Nieuw-Zeeland, GG Dame Patsy Reddy, 7-9 november 2016*
10. Italië, pres Sergio Mattarella, 20-23 juni 2017*
11. Vaticaanstad, paus Franciscus, 22 juni 2017*
12. Portugal, pres Marcelo Rebelo de Sousa, 10-12 oktober 2017*
13. Luxemburg, groothertog Henri en groothertogin Maria Teresa, 23-25 mei 2018*
14. Letland, pres Raimonds Vējonis, 11-12 juni 2018 - zonder Máxima*
15. Estland, pres Kersti Kaljulaid, 12-13 juni - zonder Máxima*
16. Litouwen, pres Dalia Grybauskaitė, 13 en 15 juni 2018 - zonder Máxima*
17. Verenigd Koninkrijk, koningin Elizabeth, 23-24 oktober 2018*
18. Ierland, pres Michael D. Higgins, 12-14 juni 2019*
19. India, pres Ram Nath Kovind, 14-18 oktober 2019*
20. Indonesië, pres Joko Widodo, 10-13 maart 2020*
21. Duitsland, pres Frank-Walter Steinmeier, 5-7 juli 2021* (uitgesteld vanwege corona, 2-4 juni 2020)
22. Noorwegen, koning Harald en koningin Sonja, 9-11 november 2021
23. Griekenland, pres Katerina Sakellaropoulou, 13-15 december 2021

Tegenover dit fikse aantal staatsbezoeken staan sinds de troonswisseling in 2013 maar vijf inkomende staatsbezoeken (China, België, Argentinië, Singapore en Cabo Verde) en vijftien officiële bezoeken - protocollair een graadje minder, en op uitnodiging van de minister-president en niet de koning. 

© RB Hans Jacobs

Koning voor 22ste keer op staatsbezoek

Koning Willem-Alexander gaat in november voor de 22ste keer op staatsbezoek. Hij is daarmee nog bezig aan een inhaalslag want na het staatsbezoek aan Indonesië begin vorig jaar moesten de andere twee voor 2020 geplande bezoeken - Duitsland en Noorwegen - worden uitgesteld vanwege de coronapandemie. In juli werd het staatsbezoek aan de Bondsrepubliek ingehaald en nu is dus Noorwegen aan de beurt. En een volgend staatsbezoek staat ook al in de agenda, voor december. 

Staatsbezoeken:

1. Polen, pres Bronislaw Komorowski, 24-25 juni 2014*
2. Japan, keizer Akihito en keizerin Michiko, 29-31 oktober 2014*
3. Korea, pres Park Geun-hye, 3-4 november 2014*
4. Denemarken, koningin Margrethe en prins-gemaal Henrik, 17-19 maart 2015*
5. Canada, GG David Johnston, 27-29 mei 2015*
6. China, pres Xi Jinping, 25-29 oktober 2015*
7. Frankrijk, pres François Hollande, 10-11 maart 2016*
8. Australië, GG Sir Peter Cosgrove, 31 okt-4 nov 2016*
9. Nieuw-Zeeland, GG Dame Patsy Reddy, 7-9 november 2016*
10. Italië, pres Sergio Mattarella, 20-23 juni 2017*
11. Vaticaanstad, paus Franciscus, 22 juni 2017*
12. Portugal, pres Marcelo Rebelo de Sousa, 10-12 oktober 2017*
13. Luxemburg, groothertog Henri en groothertogin Maria Teresa, 23-25 mei 2018*
14. Letland, pres Raimonds Vējonis, 11-12 juni 2018 - zonder Máxima*
15. Estland, pres Kersti Kaljulaid, 12-13 juni - zonder Máxima*
16. Litouwen, pres Dalia Grybauskaitė, 13 en 15 juni 2018 - zonder Máxima*
17. Verenigd Koninkrijk, koningin Elizabeth, 23-24 oktober 2018*
18. Ierland, pres Michael D. Higgins, 12-14 juni 2019*
19. India, pres Ram Nath Kovind, 14-18 oktober 2019*
20. Indonesië, pres Joko Widodo, 10-13 maart 2020*
21. Duitsland, pres Frank-Walter Steinmeier, 5-7 juli 2021* (uitgesteld vanwege corona, 2-4 juni 2020)
22. Noorwegen, koning Harald en koningin Sonja, 9-11 november 2021

Tegenover dit fikse aantal staatsbezoeken staan sinds de troonswisseling in 2013 maar vijf inkomende staatsbezoeken (China, België, Argentinië, Singapore en Cabo Verde) en vijftien officiële bezoeken - protocollair een graadje minder, en op uitnodiging van de minister-president en niet de koning. 

© RB Hans Jacobs

Koning onthult Nat. Holocaustmonument

Koning Willem-Alexander onthult zondagmiddag in Amsterdam het Nationaal Holocaust Namenmonument. Dat herinnert  aan de ruim 102.000 Nederlandse Joden, Sinti en Roma die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen en vermoord. Demissionair minister-president Mark Rutte houdt een toespraak. 

Het monument is een initiatief van het Nederlands Auschwitz Comité en bestaat uit ruim 102.000 stenen waarop de naam, geboortedatum en leeftijd van de Nederlandse Holocaustslachtoffers zijn gegraveerd. Het monument, een ontwerp van architect Daniel Libeskind, omvat vier Hebreeuwse letters die vanuit de lucht gezien de betekenis van het woord ‘in memoriam’ vormen.

De bijeenkomst begint met toespraken van voorzitter Jacques Grishaver van het Nederlands Auschwitz Comité, minister-president, de burgemeester van Amsterdam en de architect. Tevens is er muziek, gebed en een minuut stilte. Vervolgens opent de koning samen met Jacques Grishaver het Namenmonument door – naar Joods gebruik – een steen te leggen bij de verklaringswand.

De koning en de minister-president hebben vervolgens gesprekken met overlevenden van de Holocaust en nabestaanden.

© RB; Bron: RVD

Carl Gustaf krijgt bezoek uit Duitsland

De Duitse bondspresident Frank-Walter Steinmeier is dinsdag begonnen aan een driedaags staatsbezoek aan Zweden, als gast van koning Carl Gustaf en koningin Silvia. Volgens het Zweedse hof is het staatsbezoek aangepast aan de geldende coronamaatregelen, maar die stonden op het eerste oog niet veel in de weg. 

Het Duitse presidentspaar werd op het vliegveld Arlanda verwelkomd door kroonprinses Victoria en prins Daniel, waarna het gezelschap naar de Koninklijke Stallen in Stockholm reed voor de begroeting door het Zweedse koningspaar. Handen werden niet geschud, maar royale afstand werd niet bewaard en mondkapjes waren ook nauwelijks te zien. 

Koning Carl Gustaf en bondspresident Steinmeier werden vervolgens in een open rijtuig naar het Koninklijk Paleis gereden, gevolgd door een rijtuig met koningin Silvia en presidentsvrouw Elke Büdenbender. Op de binnenplaats was het ceremoniële welkom en het voorstellen aan onder meer de voorzitter van de Riksdag, premier Stefan Löfven en leden van de regering en - voor de Zweedse gastheer - de Duitse delegatie. 

In de Victoriazaal of salon van het paleis wachtten het kroonprinselijk paar en prins Carl Philip en prinses Sofia, die de Duitse bezoekers ook welkom heetten. Koning en president gaven daarna in het paleis ieder een verklaring, waarin de goede betrekkingen tussen beide landen werden benadrukt. Steinmeier blijft niet alleen in Stockholm maar gaat ook naar het noordelijke Kiruna. 

Het Duitse staatsbezoek volgt op een staatsbezoek dat koning Carl Gustaf in 2016 met koningin Silvia aan Duitsland bracht. Het is ook het eerste inkomende staatsbezoek in Zweden sinds het begin van de coronapandemie, en er is duidelijk al veel meer mogelijk dan bij het staatsbezoek dat koning Willem-Alexander in juli bracht aan Duitsland. Dat geeft hoop voor het geplande Nederlandse staatsbezoek aan Noorwegen in november. 

© RB Hans Jacobs; Beeld: sociale media Bundespräsident & Kungahuset

'Staatsbezoek is een nieuw begin'

Het staatsbezoek aan Duitsland zit er na acht jaar op. Koning Willem-Alexander zei althans dat het acht jaar heeft geduurd. Hij telde daarbij alle werkbezoeken aan de Duitse deelstaten mee. Een reeks die in juni 2013 begon en die woensdag in de stadstaat Berlijn werd beëindigd. Maar het was geen sluitstuk aldus de koning maar eerder een nieuw begin, al zal hij niet meteen weer aan een rondje langs de 'Länder' beginnen.

De slotdag van het staats- annex werkbezoek stond natuurlijk onder de schaduw van de aanslag in Amsterdam. De meegereisde media werden woensdagochtend voor het begin van het dagprogramma opgetrommeld bij het Hotel Adlon waar Willem-Alexander voor vertrek naar de TU Berlin een korte verklaring gaf. Dat was een uitgebreidere versie van de reactie die het duidelijk geschokte en emotionele koningspaar de vorige avond via sociale media al had gegeven.

Ze waren boos en voelden zich hulpeloos en leefden intens mee met familie, vrienden en collega's. Dat werd ook getoond na afloop van het persgesprek aan het einde van de middag. Daar had de verslaggeefster van RTL Boulevard en directe collega van Peter R. de Vries het koningspaar gevraagd wat voor betekenis de journalist in hun ogen over Nederland had. Maar het aansnijden van het onderwerp maakte veel emoties los en toen het persmoment voorbij was, spraken Willem-Alexander en Máxima even apart met Annemarie de Kunder.

Alsof de weergoden de stemming in het Nederlandse kamp aanvoelden was het weer ook allesbehalve plezierig. Dat was vervelend voor het uitstapje naar Landschaftspark Herzberg in Berlijn-Lichtenberg. Dat is een interessant natuurbeschermingsgebied, maar in de stromende regen valt daar toch weinig van te genieten - aanwezige kinderen en schapen ten spijt. Voor de media was er ook weinig te zien en te horen - en kinderen die aan de gang zijn met regenwormen zorgen ook niet voor aansprekende verhalen.

Iets mooier was het aansluitend in het splinternieuwe en nog niet geopende Humboldt Forum, deels een replica van het voormalige koninklijk-keizerlijk stadspaleis, Berliner Schloss. Dat stond tot de Tweede Wereldoorlog op deze plek aan de Spree, maar werd zwaar beschadigd en daarna afgebroken door het DDR-regime dat er het 'Paleis van de Republiek' voor in de plaats bouwde. Maar het Oostduitse parlementsgebouw overleefde de hereniging van Duitsland niet en nu staat er dus het immense Humboldt Forum.

Dat gaat tal van functies vervullen, waaronder die van tentoonstellingsruimte. Als op 20 juli de deuren open mogen is er 'Berlin Global' te zien, een spectaculaire expositie die de vele verschillende facetten van Berlijn aan de hand van zeven thema's uitlicht. Je komt er ogen en oren tekort zo bleek tijdens het voorproefje dat het koninklijk gezelschap kreeg.

Bij het persgesprek op de Nederlandse ambassade keek de koning terug op de succesvolle reeks werkbezoeken. Maar hij leek niet te voelen om zo'n reeks ook te beginnen in België. De coronavaccinaties van de prinsessen kwamen aan bod, evenals het Duits dat ze op school volgen (volgden), het naar eigen zeggen roestige Duits van de koning zelf (de naamvallen zijn een probleem), alsmede de brief die Amalia had geschreven aan de minister-president. Of ze daarover overleg had gepleegd met haar ouders? ,,Wat denkt u zelf?", luidde het antwoord.

© RB Hans Jacobs

Uitstapje naar Berlijns Landschaftspark

De glimlach van Máxima is goed om de regen te verdrijven. Dat beweerden Duitse media eerder deze week.

Gezien het weer woensdagmorgen is die eigenschap wellicht hard nodig wanneer het koningspaar bij hun werkbezoek aan de deelstaat Berlijn naar Lichtenberg gaan voor een bezoek aan Landschaftspark Herzberge.

Het park is een natuurbeschermingsgebied met een lange traditie in dit stadsdeel van Berlijn. Toen dit ca. 100 hectare grote park in Oost-Berlijn nog een “Volksgut” was, waren hier diverse agrarische activiteiten gevestigd die ook na de Duitse hereniging deels voort zijn blijven bestaan.

 

 

In 1980 is een lokaal burgerinitiatief begonnen met het beschermen van de flora en fauna. Sindsdien hebben er verschillende functies centraal gestaan: natuurbescherming, sociale (re-)integratie, natuur- en milieueducatie en voedselproductie. Het gebied speelt een belangrijke rol in de natuur- en milieueducatie voor verschillende scholen in Berlin-Lichtenberg. Er is ook een schaapskudde.

 

© RB; Beeld: © Team NOS