Alle begin is moeilijk. Verwacht geen televisiekwaliteit of opwindende beelden. De fotograaf van Royalblog heeft - als experiment - een kort filmpje gemaakt bij de Basilica Mahistrale Santa Maria della Steccata in Parma zaterdagmiddag, bij aankomst van de processie met daarin de kist met het stoffelijk overschot van prins Carlos Hugo, hertog van Parma. Op de achtergrond is het kerkorgel te horen.
* Het filmpje. © HJ; Foto: BP; Filmpje: © Royalblog, Marius Cirtiu
De koninklijke familie heeft vrijdag de laatste eer bewezen aan prins Carlos Hugo, hertog van Parma. Dat gebeurde in de zogenoemde Koepel van Fagel op het terrein van paleis Noordeinde in Den Haag. Het stoffelijk overschot van de woensdag overleden voormalige echtgenoot van prinses Irene was daar eerder op de dag naar toegebracht vanuit Barcelona. Koningin Beatrix had daarvoor het regeringsvliegtuig ingehuurd.
In de Koepel vond aan het begin van de avond een familiebijeenkomst plaats ter nagedachtenis aan Carlos Hugo. Het gebouwtje met het fraaie interieur van hofarchitect Daniel Marot is een paar jaar geleden nog gerestaureerd. Wie niet beter wist, omdat de Koepel in de tuin ligt en van de buitenkant redelijk onopvallend is, zou zich in het paleis wanen, zo mooi is het van binnen.
Koningin Beatrix, prinses Irene, prinses Margriet, prinses Christina en Pieter van Vollenhoven waren in Den Haag om hun gewezen zwager respectievelijk ex-echtgenoot, en trouwe vriend van de familie, te gedenken. Ook de prinsen Willem-Alexander, Friso en Constantijn en hun echtgenotes, alsmede Maurits, Bernhard en Floris en hun echtgenotes verzamelden zich rond de baar.
Uiteraard waren ook de vier kinderen van Carlos Hugo en Irene, Carlos Javier, Margarita, Jaime en Carolina erbij, samen met Annemarie Gualthérie van Weezel en Tjalling ten Cate. Het gezelschap werd gecomplementeerd door prinses Marie Therèse de Bourbon de Parme, een zus van Carlos Hugo.
ANP-foto van de kist met het stoffelijk overschot
De kist is net als een dag eerder in Barcelona bedekt met onder meer de Spaanse vlag - zonder het wapen van de 'andere Bourbons' - en de rode carlistenbaret van Carlos Hugo's vader prins Xavier. Rond de baar staan kransen en liggen bloemen. De voorste krans is van de vier kinderen van Carlos Hugo en zijn voormalige echtgenote prinses Irene. De andere twee zijn van koningin Beatrix en haar kinderen en kleinkinderen, en van 'Los Reyes': koning Juan Carlos en koningin Sofia van Spanje. Ook ligt er een bloemstuk van prinses Margriet en haar gezin.
Op de kist staat ook de standaard van het Huis Bourbon, omringd door de Orde van het Gulden Vlies. Voor de baar ligt het Grootkruis van de Huisorde van Oranje, en de versierselen van de eigen orde van hertogen van Parma.
© RB; Bron: RVD, ANP; ANP Pool opnamen van Robin Utrecht
De woensdagmorgen op tachtigjarige leeftijd in het Vall d’Hebron ziekenhuis in Barcelona overleden prins Carlos Hugo van Bourbon Parma is in Nederland altijd weggezet als een rechtsextremitische dilettant. Hij vertegenwoordigde toen hij in 1964 plotseling opdook aan de zijde van prinses Irene een beweging die tijdens de Spaanse burgeroorlog had gestreden met generaal Francisco. Dat maakte hem bij voorbaat verdacht.
Bovendien maakte zijn familie aanspraak op de vacante Spaanse troon en dat maakte hem ongewenst als partner van de populaire tweede dochter van koningin Juliana en prins Bernhard. Irene was in die tijd onverwachts overgegaan tot het katholieke geloof en dat viel bij het protestantse volksdeel in het destijds nog verzuilde Nederland bijzonder slecht.
De chaotische en weinig verheffende wijze waarop vervolgens verloving en huwelijk verliepen, deed de rest. Nederland stond enkele maanden op zijn kop. Irene kreeg geen parlementaire toestemming voor het huwelijk, en de koninklijke familie moest wegblijven bij de plechtigheid in Rome. Koningin Juliana moest zelfs een deel van de televisieuitzending missen omdat in Diepenheim, waar de Oranjes verbleven, de stroom uitviel.
Carlos Hugo en Irene vestigden zich naar gelang de luimen van dictator Franco afwisselend in Frankrijk en Spanje, al bleven ze deelnemen aan familieactiviteiten in Nederland. Hun vier kinderen werden alle in Nijmegen geboren, maar voor het werk van Carlos Hugo was verder weinig serieuze aandacht. Hij werd weggezet in het rariteitenkabinet. Na de scheiding met Irene in 1981 verdween de prins vrijwel geheel uit beeld, een voetnoot bij de geschiedenis van de Oranjes. Tot in 2003 zijn dochter Margarita opeens een boekje opendeed over familiezaken.
Dit omdat iedereen haar echtgenoot Edwin de Roy van Zuydewijn liever kwijt dan rijk was. Ook de inmiddels verarmde en bejaarde Carlos Hugo, die de huwelijksplechtigheid in 2001 had geboycot, stond ongewild weer even in de schijnwerpers. Hij zou op de pof leven, en in Amerika een buitenechtelijk kind hebben. De ontboezemingen van de gefrustreerde Margarita pasten in het beeld van ‘Malle Pietje’ Carlos Hugo. De prins heeft die onjuiste voorstelling nooit publiekelijk gecorrigeerd, door het schrijven van zijn memoires bijvoorbeeld. ,,Het verleden is voorbij”, meende hij.
Toch vraagt het leven van de op 8 april 1930 in Parijs geboren prins Hugues Xavier Marie Sixte Louis Robert Jean Georges Benôit Michel de Bourbon Parme – de naam Charles of in het Spaanse Carlos werd er pas later aan toegevoegd, en pas in 1963 officieel – om een uitvoerige beschrijving. Daaruit zal dan blijken dat Nederland hem nooit op waarde heeft geschat en nooit heeft willen begrijpen of accepteren. Helemaal onbegrijpelijk was dat ook weer niet. ,,Mijn positie was onduidelijk voor iedereen, zelfs voor mij”, zei Carlos Hugo zes jaar geleden in een terugblik op de tijd waarin hij met Irene streefde naar een ‘democratisch Spanje’.
Carlos Hugo was meer ziener dan dromer, hij stuurde de aartsconservatieve carlistische beweging een radicaal andere richting in, meer naar links ook. ,,De koers was onverenigbaar met de eisen van de tijd”, vond hij, waardoor er binnen de carlisten en binnen de familie tweespalt ontstond. Met zijn jongste broer Sixtus/Sixto en oudste zus Marie-Françoise was de breuk definitief; op de begrafenis van zijn moeder prinses Madeleine in 1984 was Carlos Hugo zelfs niet welkom.
Spanje had echter geen behoefte aan de carlisten en Franco koos in 1969 Juan Carlos als toekomstig koning. ,,Ik heb niet alles bereikt wat ik wilde bereiken, maar ik heb er vrede mee, want ik gedaan wat ik heb gedaan”, zei Carlos Hugo over zijn politieke en dynastieke strijd, die voortvloeide uit de negentiende eeuw en die zijn familie in 1936 in de schoot werd geworpen. De prins, die van Juan Carlos de Spaanse nationaliteit kreeg, deed nog een gooi naar een parlementszetel, maar koos toen dat mislukte en ook het huwelijk strandde, voor een andere weg.
Hij ging lesgeven aan Harvard, gebruikmakend van zijn eerdere studie economie in Oxford. Als professor waarschuwde Carlos Hugo onder meer voor de nadelige gevolgen van globalisering voor het overgrote deel van de wereldbevolking die met lege handen en lege magen moet toekijken naar de rijkdom van het Westen. Ondertussen ging hij de verplichtingen die voortvloeiden uit het feit dat hij telg was uit een roemrijk en eeuwenoud vorstelijk geslacht, met vertakkingen in heel Europa, niet uit de weg.
Carlos Hugo was voorvechter van een ‘modern en verenigd’ Europa. Hij haalde de banden aan met het hertogdom Parma, waar de Bourbons in 1859 aan de kant waren gezet. Hij hield contact met Juan Carlos, en schonk het archief van de carlistische beweging aan het Nationaal Archief in Madrid. Met zijn vier kinderen Carlos, Margarita, Jaime en Carolina die hem in het Baskisch ‘aita’ noemden, ging hij op audiëntie bij paus Benedictus XVI, en ook op Nederlandse hoogtijdagen was hij immer present.
Het hertogdom Parma en Piacenza lag strategisch en was door de eeuwen heen een begeerd gebied en cruciaal in het schaakspel tussen pausen en keizers. Overal verrezen forten en kastelen, die vandaag tot de grootste en best geconserveerde van Europa moeten worden gerekend. In Colorno, 15 kilometer van Brescello ligt de gelijknamige Reggia, meer een paleis dan een kasteel dat kan wedijveren met Versailles. De families Farnese en Bourbon woonden er en, tot halverwege de 19de eeuw, Marie-Louise van Oostenrijk, dochter van de keizer en korte tijd vrouw van Napoleon.
,,De Oranjes brachten de grootsheid op om de scheiding niet te zien als een scheiding met de koninklijke familie. Onze wederzijdse affectie bleef. Ik denk dat dat een bewonderingswaardig voorbeeld is van hoe mensen kunnen helpen door niet het verkeerde te doen. Dat is veel moeilijker dan het goede te doen”, zei hhij over zijn voortdurende betrokkenheid bij zijn ex-schoonfamilie. Toen in 2008 kanker was geconstateerd werd Carlos Hugo enige tijd behandeld in Amsterdam. De ziekte heeft hem nu toch geveld. ,,Ik heb vertrouwen in God. Ik ben niet bang om te sterven”, had Carlos Hugo jaren geleden al gezegd.
© Royalblog, Hans Jacobs; Foto's: © GPD, MPE
Prins Carlos Hugo is eigenlijk een grote onbekende in Nederland. Dat wordt wel duidelijk na het doorspitten van verschillende archieven naar aanleiding van het nieuws dat de voormalige echtgenoot van prinses Irene zijn leven ‘in Gods handen’ heeft gelegd. Na zijn onstuimige entree bij de verloving in 1964 en de daardoor ontstane commotie – vooral in protestant Nederland, want hij was én katholiek én troonpretedent in Spanje – is eigenlijk nog maar weinig aandacht geschonken aan Carlos Hugo. Anders dan als ‘echtgenoot van’.
En dat is jammer, want het levensverhaal van Carlos Hugo is het verhaal van de Europese geschiedenis: van strijd tegen communisme en anarchisme, voor eenwording en democratie, van afkalving van de invloed van vorstenhuizen en kerk. Carlos Hugo vertegenwoordigt aan de ene kant een niet meer bestaande wereld, maar is aan de andere kant ook modern en bijdetijds gebleven. Iemand die zich zorgen maakt over de effecten van globalisering op het arme deel van de wereld bijvoorbeeld.
De naam van Carlos Hugo is voor altijd verbonden met het zogenoemde carlisme, een reliek uit vervlogen tijden. In Nederland nooit goed begrepen en meteen veroordeeld. En het moet gezegd: het carlisme valt anno 2010 ook moeilijk te begrijpen en uit te leggen, zeker niet in een paar woorden en zonder vuistdikke geschiedenisboeken ter ondersteuning. Los nog van het feit dat historici het niet eens zijn over alle facetten van die geschiedenis en er verschillende versies van bestaan.
Dat blijkt bijvoorbeeld uit boeken als ‘Royal Vendetta’ van Theo Aronson en ‘La familia rival’ van Juan Balonsó. Die maakt bijvoorbeeld gehakt van de ‘absolutamente fantásticas’ verhalen die sinds jaar en dag over Carlos Hugo circuleren: dat hij een ervaren vlieger was, dat hij dapper meerende bij stierenrennen in Pamplona, dat hij incognito in de mijnen van Asturië had gewerkt – ‘el príncipe minero’. Daar werd hij dan per toeval ontdekt door de journalist Jaime Peñafiel: ‘Koninklijke hoogheid, wat een verrassing.....’ Allemaal onderdeel van uitgekiende pr-campagne om het imago van de prins op te poetsen ten opzichte van zijn concurrent prins Juan Carlos, aldus de auteur.
Daarmee komen we meteen ook bij de kern van het verhaal vanuit Nederlandse optiek: Carlos Hugo vs Juan Carlos, met op de achtergrond overigens nog een paar nominale kanshebbers. Een zogenaamde tweestrijd die van toevalligheden aan elkaar hangt, met meer plotwendingen dan de beste thriller.
Om het een beetje te begrijpen is een tijdmachine nodig, naar de tijd dat het Franse koningshuis Bourbon vaste voet krijgt op Spaanse bodem: Philippe, de kleinzoon van Lodewijk XIV (Louis XIV, bijgenaamd de zonnekoning) belandt na een bloedige successieoorlog als ‘Felipe V’ op de Spaanse troon – die nu nog altijd door de familie Bourbon (Borbón) wordt bezet. Felipe (1683-1746) trouwt met Elizabeth Farnese, hertogin van Parma, en hun tweede zoon, ook een Felipe, wordt in 1748 als 'Filippo di Borbone' hertog van Parma, waarmee meteen ook de tak Bourbon Parma (Borbone Parma) is gesticht.
De Bourbons importeren een aantal gebruiken van het Franse hof, zoals de Salische wet voor de erfopvolging: alleen mannelijke troonopvolgers. Dit in tegenstelling tot het Spaanse gebruik – de Castiliaanse erfopvolging - dat wel opvolging in de vrouwelijke lijn toestaat. Carlos IV verandert in 1789 echter stiekem de spelregels, tot latere vreugde van zijn zoon en opvolger Ferdinando VII. Die heeft al drie echtgenotes versleten en heeft nog steeds geen levend nageslacht. Bij echtgenote nummer vier krijgt hij een dochtertje. Op dat moment is het prettig de door papa verordonneerde en door het parlement in het geheim goedgekeurde wijziging, de Pragmatieke sanctie, bekend te maken. De woede van de rest van de familie neem je op de koop toe.
En zo geschiedt. Wanneer Ferdinando voor de tweede keer overlijdt - koningen kunnen dat, de eerste keer was vals alarm en toen had hij voor het sluiten van de ogen de wet ingetrokken uit angst voor een burgeroorlog - wordt de dan driejarige Isabel II koningin, onder regentschap van haar moeder Maria Cristina. Ferdinando’s jongere broer Infante Carlos (1788-1855) – onthoud die naam! – pikt het niet. Troon en kroon behoren hem rechtens toe, wijziging of niet - de sanctie dateert immers van na zijn geboorte en is niet met terugwerkende kracht geldig. Hij gaat de strijd aan, als de volgens hemzelf enige legitieme koning Carlos V. Voilà, de carlisten zijn geboren.
Het gaat te ver om alle motieven op te sommen die Carlos tot zijn opstand brachten en die er tienduizenden toe aanzet hem te volgen in de strijd, de zogenoemde eerste carlisten oorlog (1833-1839) - Engelstalige uitleg. Conservatieven en traditionalisten vechten onder het motto 'Díos, Patria, Rey' tegen de liberale ideeën van de Franse revolutie, de carlisten willen de aloude 'fueros' - rechten en privileges - van gemeenten, regio's en landsdelen bewaren, tegen het centralisme vanuit Madrid.
Macht en invloed, controle over de schatkist en buitenlandse belangen spelen natuurlijk ook mee, en schakel persoonlijke ambitie ook niet uit. Er volgen in de negentiende eeuw nog twee oorlogen - niet alle historici zijn het daarmee eens, en slaan oorlog nr 2 over - want ook de nakomelingen van Carlos (V) blijven zich verzetten tegen Isabell II en haar nakomelingen. Isabel II wordt weliswaar later afgezet, maar de vervanging komt niet van Carlos’ kant van de familie. Na veel heibel - en weer een burgeroorlog, waarin de carlisten andermaal falen - beklimt uiteindelijk haar zoon Alfonso XII de omstreden troon.
Dan wordt het 1931. De carlistische bloedlijn is opgedroogd. Alfonso Carlos is de laatste uit de rij. Hij heeft geen kinderen, hoe nu verder? Het is goed gebruik om dan de stamboom weer opnieuw te beklimmen, om de dichtst bijzijnde tak te vinden met rijp mannelijk fruit – rechtstreekse afstammelingen van koning Carlos IV, de vader van Ferdinando VII en Carlos (V). Er is namelijk nog een derde zoon, Francisco de Paula. En gelukkig, die had een zoon, Francisco de Asís en laat die nou getrouwd zijn met Isabel II... Dat maakt Isabels zoon Alfonso XII - het vaderschap van Francisco de Asís wordt gezien zijn seksuele geaardheid en Isabels talrijke affaires betwijfeld, maar telt wel voor dynastieke continuiteit - en kleinzoon Alfonso XIII tot legitieme nakomelingen
De Britse koningin Victoria vond de Spaanse koningin Isabel gezet; en dat wil wat zeggen, gezien de omvang van Victoria zelf. Isabel had een nauwelijks te stillen verlangen naar sex, en moest daarom al snel aan de man worden gebracht om 'ongelukjes' te voorkomen. Heel dynastiek Europa bemoeide zich met de keuze, waarbij vooral Engeland en Frankrijk zeggenschap claimden over de huwelijkskandidaat. Isabel werd niets gevraagd. Het arme wicht kreeg haar neef Francisco de Asís toegewezen, van wie ze zelf scherp opmerkte 'als hij een man was zou ik hem kunnen trouwen'. De eerste huwelijksnacht was dan ook geen succes. ,,Wat wil je met een man die meer kant draagt dan ik", aldus Isabel. De koningin zocht haar genoegens daarom maar bij kunstenaars, gespierde soldaten, zangers en nog zo wat viriele mannen, die haar de noodzakelijke nakomelingen bezorgden. Francisco maakte niet teveel bezwaar.
Met het samenkomen van de bloedlijnen is het ‘carlistische’ probleem vanzelf opgelost, zo lijkt het. Veel carlisten scharen zich achter Alfonso XIII, ook al is deze in 1931 uit Spanje verdreven. De carlistische koningen Jaime en Alfonso Carlos proberen het met hem eens te worden, het is nu immers belangrijker om samen tegen de republiek te strijden dan onderling te kibbelen. Maar wanneer Jaime plotseling sterft, kunnen Alfonso Carlos I en Alfonso XIII het niet eens worden. De 'hardliner' Alfonso Carlos stoeit wat met de dynastieke wetten om Alfonso alsnog te diskwalificeren, gaat vervolgens shoppen bij de andere takken van de familie, en komt uiteindelijk terecht bij de Bourbons uit Parma.
Deze tak is sinds 1859 zijn hertogdom kwijt, na de eenwording van Italië onder het verfoeide Huis van Savoie. De Bourbon Parma’s hebben bij de richtingenstrijd in het Spaanse moederhuis steeds op het vinkentouw gezeten, hun steun aan deze of gene was te koop – met geld, of met de aanlokkelijke titel ‘Infante’, ‘zoon van Spanje.’ De laatste hertog van Parma kent een zelfs voor die tijd ongekende geslachtsdrift. Bij twee achtereenvolgende echtgenotes (de eerste sterft in het kraambed) verwekt hij in totaal 24 kinderen (bij elk twaalf).
Niet alle kinderen blijven leven en maar liefst zes zijn er gehandicapt, maar toch. Onder de overlevenden: keizerin Zita van Oostenrijk-Hongarije en prins-gemaal Félix van Luxemburg. Degenen die Alfonso hebben gesteund of erkend vallen af, en zo valt de keuze op prins Xavier – Javier in het Spaans (Alfonso Carlos' echtgenote is een zus van Xaviers moeder)– en die zegt ja. Niet helemaal toevallig overigens want de carlisten hebben hem eerder uit een netelige positie geholpen.
Het huwelijk van Xavier met Madeleine de Bourbon Busset was volgens de huisregels van Parma niet van 'gelijke stand'. Het ging namelijk om een 'bastaard' tak van het Franse koningshuis. Xavier vreesde geen toestemming te krijgen van zijn broer hertog Elias en klopte daarom aan bij de carlistische koning Jaime 'als hoofd van de familie'. Jaime was verguld met de erkenning en zei 'ja'. Belangrijk, want dan zou Madeleine 'koninklijk hoogheid' worden en zouden eventuele kinderen die titel ook krijgen. Pas veel later heeft een opvolger van Elias het huwelijk ook erkend; maar toen Carlos Hugo in 1979 de Spaanse nationaliteit werd verleend, ontbrak het 'koninklijk hoogheid' in het door koning Juan Carlos ondertekende document, geheel volgens de aloude regels.
Xavier wordt ‘regent’ van de carlisten nadat Alfonso Carlos in Wenen door een vrachtwagen wordt geschept en overlijdt. Xavier/Javier (1889-1977) heeft een zoontje, geboren op 8 april 1930 in Parijs: prins Hugues. Maar die naam past niet goed bij de nieuwe bestemming in het leven, dus het joch krijgt ‘Charles/Carlos’ er als bonus aan toegevoegd. Xavier/Javier neemt zijn nieuwe rol serieus en mengt zich vrijwel meteen in de strijd die in Spanje in 1936 uitbreekt tussen republikeinen – die de monarchie hebben afgeschaft en de katholieke kerk serieus bedreigen, twee pijlers van het carlisme – en nationalisten.
De carlisten waren goed georganiseerd en Xavier/Javier rekende op herstel van de monarchie en op zijn minst verkiezingen. De uiteindelijke winnaar van de bloedige Spaanse burgeroorlog – in de carlistische canon wel de vierde carlisten oorlog genoemd – generaal Francisco Franco moet van zulke verlichte gedachten niets hebben en stuurt de veel te populaire Xavier/Javier het land uit. Spanje wordt een monarchie zonder koning. Javier probeert vanuit Frankrijk de carlistische belangen te behartigen, zijn aanhangers roepen hem zelfs uit tot koning Javier I, die zijn oudste zoon als 'prins van Asturië' - de traditionele titel van de troonopvolger - in Spanje introduceert.
En zo komen we bij Carlos Hugo en Juan Carlos. Laatstgenoemde, geboren in 1938 in Rome, is de kleinzoon van de verdreven koning Alfonso XIII. Er zijn wat dynastiek gegoochel, een ingreep van de sinds 1939 regerende Franco en een schietongeluk nodig, om hem in positie te krijgen voor de troon van zijn grootvader. Maar in juli 1969 wordt hij met voorbijgaan van zijn eigen vader Juan, en van Xavier en Carlos Hugo, aangewezen tot toekomstig koning.
Carlos Hugo, die een jaar eerder het land is uitgezet, legt zich er niet meteen bij neer, maar zijn werk levert niets op. De afloop is bekend: Juan Carlos is dit jaar 35 jaar koning en Carlos Hugo raakte in de vergetelheid. De carlisten vallen zelfs als groep uiteen, omdat de linkse en moderne opvattingen van Carlos Hugo (hij wil democratie!) niet stroken met de traditionele opvattingen van de oudgedienden, die Carlos Hugo's jongere broer Sixto als voorman nemen.
De kinderen van Carlos Hugo zijn maar ten dele in de carlistische traditie grootgebracht. Ze waren nog erg jong toen hun vader afscheid nam van de Carlistische Partij, die bij de Spaanse parlementsverkiezingen in 1979 geen zetel behaalde. Carlos Hugo heeft ze op 28 september 2003 wel carlistische titels gegeven - zo is prins Carlos Javier 'hertog van Madrid' - en prins Jaime (Duque de San Jaime) heeft in een toespraak eens gezegd dat de familie altijd klaarstaat voor Spanje, Bel ons en we komen: Aunque estemos trabajando en Holanda, en Estados Unidos, en todo el mundo, así como nuestro abuelo Don Javier, que tenía su campo de actuación en Europa, cuando España nos necesite estaremos aquí. Cuando España nos necesite, llamadnos que estaremos aquí.
Een opmerkelijke uitspraak voor een Nederlandse diplomaat en overheidsdienaar, die op de Bourbon website ook getooid is met een rode baret van de carlisten. Carlos Hugo noemt oudste zoon Carlos Javier de toekomstig chef van de dynastie, al zullen traditionalisten én de groep rond Carlos Hugo's jongere broer Sixto/Sixtus dat wel aanvechten omdat Carlos met een burger (Annemarie) is getrouwd. Dat laatste is tegenwoordig in de regerende vorstenhuizen eerder regel dan uitzondering, maar voor een beweging die zich baseert op 'legitimiteit' en 'traditie' is het de ontkenning van alles waarvoor ze staat. © HJ; Afbeeldingen: Wikipedia
Laatste reacties