Sneeuw
geeft het park rond het koninklijk paleis in Dedinje, vroeger aan de rand van
Belgrado gelegen, een romantische aanblik. Druppelgewijs komen bezoekers door
het paleishek waar een eenzame militair de weg wijst naar de koninklijke kapel.
Daar staat sinds kort de met de Servische vlag bedekte kist met het stoffelijk
overschot van de laatste koning van Joegoslavië, Petar II.
Over drie maanden wordt de vorige maand uit Illinois
overgebrachte kist bijgezet in het koninklijk mausoleum in Oplenac, op tachtig
kilometer van Belgrado, in het
spirituele hart van Servië. Het wachten is nog op de kisten van Petars
echtgenote, koningin Aleksandra (begraven in Tatoi, Griekenland) en Petars
moeder, koningin Marija (begraven in Frogmore, bij Windsor Castle).
Wanneer die
eenmaal zijn gerepatrieerd, komen ze voorafgaand aan de staatsbegrafenis ook in
de kleine kapel van St Andreas – de patroonheilige van de koninklijke familie –
te staan. Veel ruimte blijft er dan niet meer over. Nu kan nog lamgs de baar
worden gelopen, wanneer de andere kisten er ook zijn, is de kapel gevuld.
In het
paleis naast de kapel is een kleine kamer ingericht als tentoonstellingsruimte
met foto’s uit het leven van koning Petar II. Aangezien hij tijdens de Tweede
Wereldoorlog in ballingschap in Londen verbleef, zijn er ook foto’s met de
eveneens in Engeland verkerende koningin Wilhelmina en prins Bernhard. Het zijn vooral beelden van een vervlogen wereld, die voor Petar in
bitterheid eindigde omdat de geallieerden hun steun aan hem introkken en hun
geld en wapens gaven aan de communistische strijders tegen de nazi-bezetting
van Joegoslavië.
Het optimisme van de Servische kroonprins Aleksandar II was
gerechtvaardigd. Er komt een staatsbegrafenis voor zijn vader koning Petar II,
zijn moeder koningin Aleksandra en zijn oma koningin Marija. Aleksandar heeft
er meer dan tien jaar voor gestreden. Op 26 mei 2013 is het eindelijk zover, zo
heeft hij donderdag met vreugde bekend kunnen maken.
Aleksandar II (1945) is geboren in de laatste maanden van de
Joegoslavische monarchie, in een hotelkamer in Claridge’s in Londen die voor
die ene dag tot Joegoslavisch grondgebied was verklaard. De grondwet schreef
immers voor dat de troonopvolger in Joegoslavië moest zijn geboren. Koning
Petar II was zoals zoveel vorsten in die tijd naar de Britse hoofdstad gevlucht
vanwege de Duitse bezetting van zijn land.
Het was meteen ook de eerste en enige keer dat Aleksandars
moeder zich als koningin op Joegoslavisch grondgebied bevond. Als prinses van
Griekenland en Denemarken, dochter van de vroegtijdig overleden Griekse koning
Alexander, woonde ze zelf in ballingschap toen ze Petar ontmoette. Het paar
huwde met instemming van Petars peetvader koning George VI in maart 1944. Onder
de gasten was ook koningin Wilhelmina, eveneens in ballingschap wonend in
Londen.
De Britten trokken tijdens de oorlog hun aanvankelijke steun
voor de jonge koning Petar (van 6 september 1923 – hij werd in 1941 voortijdig
meerderjarig verklaard, maar was toen in naam al koning sinds 1934) in en kozen
partij voor de partizanen van Josip Tito. Petar is dat verraad nooit te boven
gekomen. Geen wonder dat Aleksandar in het interview dat hij vorig voorjaar gaf
in het paleis in Belgrado vragen over zijn jonge jaren steevast omzeilde.
,,Ik was als tweejarige al Joegoslavisch staatsvijand nummer
drie, na mijn ouders”, zei hij in april met een glimlach. Zijn vader vertelde
wel over vroeger. ,,Hij begreep het
verraad van de geallieerden niet, die tijdens de oorlog de communisten gingen
steunen”, aldus de kroonprins. De door de communisten nog in 1945 afgezette
koning verhuisde naar Amerika, raakte aan de drank, verspeelde zijn weinig
overgebleven geld, probeerde te scheiden van de naar Europa teruggekeerde al
even ongelukkige Aleksandra en stierf uiteindelijk eenzaam in 1970.
.,,Hopelijk
kan hij volgend jaar (2013) in Servië worden herbegraven”, aldus Aleksandar die
meer dan tien jaar probeerde een staatsbegrafenis te regelen voor zijn elders
rustende familieleden. Stilletjes het land in brengen was geen optie voor
Aleksandar. Hij stond erop dat het met alle hen toekomende eerbetoon gepaard
zou gaan. Pas toen hij de Servische presidenten achter zich kreeg, kwam er
schot in de zaak.
Het stoffelijk overschot van Petar II arriveerde vorige
maand; een datum voor de komst van Aleksandra (begraven in Tatoi, de voormalige
Griekse koninklijke residentie) en Marija (als kleindochter van koningin
Victoria begraven bij Frogmore, op het terrein bij Windsor Castle) moet nog
worden bepaald. Vorig jaar kwamen ook de stoffelijke resten terug van regent
prins Pavle, die van 1934 (na de moord op Petars vader koning Aleksandar in Marseille) tot 1941
(toen Petar meerderjarig werd verklaard na een coup tegen Paul) het verdeelde land
van ‘Serviërs, Kroaten en Slovenen’ regeerde.
Royalblog fotograaf Marius Cirtiu zat maandagmorgen al om 9
uur op het dak van een hotel naast het koninklijk crematorium op Veal Preah
Merhu, het open terrein voor het Nationaal Museum van Phnom Penh. Hij had de
afgelopen dagen al zijn charmes in de strijd geworpen om het hotelpersoneel én
de militairen vriendelijk te stemmen. Het dak biedt namelijk een uitzonderlijk
uitzicht op het crematorium – je kunt er als het ware door de gordijnen naar
binnen kijken, zoals de intieme foto’s ook laten zien.
* Aankomst van koningin Monineath en koning Sihamoni
Het was een lange zit. Weggaan kon niet – opgestaan was
plaats vergaan, bovendien lieten de militairen niemand meer in de buurt van het
crematorium komen – en de crematieplechtigheid begon pas tegen 18 uur. Het
klinkt natuurlijk leuk ‘een weekje Phnom Penh’, maar het bestaat op de
beslissende momenten toch vooral op wachten en nog meer wachten. En moeten
luisteren naar eindeloos gezever – met de volumeknop op 10 – van opdringerige
Amerikanen die denken dat hele crematorium in de hens zal gaan.
Koning Norodom Sihamoni [op foto boven in het crematorium] die bij de plechtigheden steeds
gezamenlijk optrok met zijn moeder koningin Norodom Monineath ontstak het vuur
bij de kist van koning-vader Samdech Preah Norodom Sihanouk, die volgens het
Agence Khmer Presse om 18.30 uur was gecremeerd ‘met verdriet en veel tranen
van tienduizenden Cambodjanen’. De plechtigheid werd begeleid door vuurwerk en
101 saluutschoten.
Uiteraard was ook premier Hun Sen aanwezig, alsmede leden
van de koninklijke familie, prins Akishino van Japan, vertegenwoordigers van de
Asean-landen onder wie de premiers van de buurlanden Laos, Vietnam en Thailand
(maar opmerkelijk genoeg geen lid van de Thaise koninklijke familie), de
premier van Frankrijk, en afgezanten uit Australië, Canada, China, India en
Korea.
* Koningin Monineath, koningin-moeder en weduwe
De komende dagen blijft de nationale rouw van kracht.
Dinsdag wordt de as verzameld, die op woensdag en donderdag plechtig naar de Chaktomuk
Rivier (De vier armen van de Mekong) wordt gebracht en naar de Preah Keo
Morokat Pagode.
Vanaf een hoteldak en vanaf de straat een intieme blik op de plechtigheden rond de crematie van koning-vader Norodom Sihanouk maandag in Phnom Penh, met een close up van koningin-moeder Monineath en goed zicht op het hart van het crematorium - gefilmd van zo'n 100 meter afstand, met bescheiden middelen.
Chaotische taferelen soms voor Vreal Preah Merhu, het plein waarop de
afgelopen maanden een speciaal koninklijk crematorium is gebouwd waar
maandagavond om precies 18 uur koningin-moeder Monineath en koning Norodom
Sihamoni het vuur zullen ontsteken bij de kist van koning-vader Norodom
Sihanouk.
Uit alle provincies van Cambodja zijn mensen soms dagenlang onderweg geweest
om dit weekeinde maar in de hoofdstad Phnom Penh aanwezig te kunnen zijn voor
het grote en emotionele afscheid van de ‘vader des vaderlands’, de
charismatische koorddanser en architect van de onafhankelijkheid van Frankrijk
zestig jaar geleden.
De stoet die het stoffelijk overschot van ‘Samdech Preah Norodom Sihanouk’
vrijdag van het paleis naar Vreal Preah Merhu bracht was twee kilometer lang en
bestond uit elf ‘praalwagens’, met de kist op de negende wagen. Van het paleis
naar het crematorium is amper een paar honderd meter, dus werd gekozen voor een
zes kilometer lange rondgang door de stad – in feite een blokje om langs een
aantal monumenten in Phnom Penh, waaronder het Onafhankelijkheidsmonument.
Tweemaal werden 101-saluttschoten afgevuurd: bij vertrek van het paleis en bij
aankomst op Vreal Preah Merhu.
De koningin-moeder en de koning voegden zich op het laatst ook bij de stoet,
en zaterdag en zondag zijn ze ’s avonds komen bidden bij de kist die honderd
dagen opgebaard heeft gestaan in het paleis. De laatste koninklijke uitvaart
was in 1960, na het overlijden van Sihanouks vader koning Norodom Suramarit,
die zijn eigen zoon opvolgde toen die zijn handen vrij wilde hebben om zich
rechstreeks met de politiek en het landsbestuur wilde bemoeien. Er waren nog
een paar mensen in leven die de plechtigheden van 53 jaar geleden bewust hebben
meegemaakt. Aan de hand van hun verhalen, oude krantenknipsels, boeken en
filmbeelden is het protocol voor de huidige uitvaart tot stand gekomen. Alleen
de olifanten en paarden van toen ontbreken.
‘De laatste echte koning’ zo wordt Sihanouk wel genoemd want zijn zoon en
opvolger de 59-jarige Norodom Sihamoni heeft niets in de melk te brokkelen. Hij
kwijnt in feite weg in het koninklijk paleis. De sterke man van Cambodja,
premier Hun Sen die al 28 jaar het land in zijn greep heeft, staat niet toe dat
de in 2004 aangetreden monarch zich veel vertoont en daardoor een eigen
machtsbasis of populariteit verwerft. Sihamoni, een voormalige balletdanser,
die is opgegroeid in Frankrijk en Tsjecho-Slowakije, mist overigens niet alleen
de macht van zijn vader, maar ook de passie voor politiek.
Vooral de oudere Cambodjanen die de afgelopen in de media aan het woord
komen, wijzen op het gemis van de goede vaderlijke zorg van Sihanouk - in al
zijn wispelturigheid overigens. Norodom Sihanouk heeft vele taken vervuld. Hij
was koning, zeker en zelfs tot driemaal toe, maar ook regeringsleider,
oppositieleider, rebellenleider, premier, zanger, charmeur en verleider,
filmenthousiast, wijze raadgever en bovenal overlever. Dat hij 89 jaar is
geworden – hij stierf twee weken voor zijn 90ste verjaardag – mag een wonder heten.
Sihanouk bevrijdde Cambodja van de Fransen, wist zijn land lang buiten de
oorlog te houden die buurland Vietnam jarenlang in vlam zette, maar moest
uiteindelijk toch capituleren voor het geweld dat niet alleen de Amerikanen op
Cambodja loslieten. Sihanouk probeerde samen te werken met de Rode Khmer die in
zijn land de macht grepen – de vorst betaalde een hoge prijs en verloor net als
miljoenen andere Cambodjanen familieleden die door het nieuwe bewind over de
kling werden gejaagd. Sihanouk werd gered door zijn goede contacten met China –
hij sleet daarna menig jaar in ballingschap in Peking.
In 2004 verrastte de koning vriend en vijand door zijn aftreden aan te
kondigen. In een brief aan de verslaggever schreef hij het voorbeeld van de
Nederlandse koninginnen Wilhelmina en Juliana voor ogen te hebben gehad. Maar
anders dan de twee vorstinnen liet hij zich ook na zijn aftreden niet
onbetuigd. Sihanouk had zelfs zijn eigen website waarop medewerkers zijn
handgeschreven reacties op gebeurtenissen in Cambodja en in de wereld
plaatsten. Ook die invloed missen de Cambodjanen nu. Koning Sihamoni zwijgt
waar koning Sihanouk sprak.
In het weekeinde is volop gebruik gemaakt van de mogelijkheid een laatste
groet te brengen aan Sihanouk voordat (een deel van) zijn as wordt uitgestrooid
in ‘Chaptomuk’ – de plek waar de riviers Mekong, Tonle Sap and Bassac
samenkomen. Eén minuut stilte heeft premier Hun Sen gelast, precies om 18 uur.
Uit het buitenland zijn ook vertegenwoordigers aanwezig, onder wie prins
Akishino van Japan en de premiers van de buurlanden Thailand, Laos en Vietnam.
Filmpje met impressies van zondag, inclusief het vertrek van koningin-moeder en koning bij het crematorium:
De ceremonies zijn daarna nog niet voorbij. Dinsdag vindt de plechtige
verzameling van de koninklijke resten plaats, en woensdag en donderdag zijn
ingeruimd voor de plechtige overbrenging van de as naar de rivier en naar de
Preak Keo Morokat pagode binnen het paleiscomplex.
Cambodjanen hebben zaterdag en zondag de hele dag in de rij gestaan om de laatste eer te bewijzen aan koning-vader Norodom Sihanouk die maandagavond om 18 uur wordt gecremeerd in het speciaal daarvoor gebouwde crematorium naast het Koninklijk Paleis.
Zaterdagavond kwamen koningin-moeder Monineath en koning Norodom Sihamoni naar het crematorium om te bidden bij de kist van de in oktober overleden koning. Vanaf het dak van een nabijgelegen hotel maakte de RB-fotograaf dit korte filmpje.
Laatste reacties