Koningin Beatrix zal ongetwijfeld tijdens de voorbereiding op het staatsbezoek hebben teruggedacht aan de bijzondere en dramatische omstandigheden waaronder het staatsbezoek van haar moeder, koningin Juliana, in april 1964 aan Mexico plaatsvond. Ook Beatrix ging toe mee, maar zus Irene bleef plots thuis. Een terugblik.
Onrustig gedrentel in de wachtruimte op Schiphol. Gespannen gezichten. Komt ze of komt ze niet. Een DC8 van de KLM staat klaar om op 7 april 1964 koningin Juliana, prins Bernhard en hun dochters Beatrix en Irene via Canada naar Amerika te brengen. Daar zullen ze overstappen op een vliegtuig naar Mexico, voor een historisch staatsbezoek. Tien minuten voor vertrek is Irene er echter niet.
,,Het ziet er naar uit dat prinses Irene niet meer komt - ze had hier al lang moeten zijn", zegt een beduusde functionaris van de Rijksvoorlichtingsdienst. Irene heeft op het allerlaatste moment afgezegd. ‘Toen kwam de koningin naar buiten. Haar gezicht stond zorgelijk. Aan haar ogen was te zien, dat zij had gehuild. Prins Bernhard liep naast haar. Hij keek niet op of om, groette niet, zoals hij gewoon is te doen’, meldt een verslaggever.
De prinsessen Margriet en Christina zijn aanwezig om hun ouders en oudste zus Beatrix uitgeleide te doen. ‘Er werd niet gesproken. In de deuropening draaide niemand zich om, er werd niet gezwaaid. De machine vertrok. Prinses Irene was niet gekomen’, aldus het verslag. Wanneer het koninklijk gezelschap is vertrokken, komt de particulier secretaresse van Irene met een korte verklaring. Die slaat in als een bom.
'Prinses Irene heeft - overeenkomstig de uitdrukkelijke wens van haar aanstaande echtgenoot - besloten in zijn werk nu al te delen met alle consequenties van dien. Daarom zal zij niet meegaan op het staatsiebezoek aan Mexico, teneinde volledig de persoonlijke verantwoordelijkheid van haar handelingen te scheiden van de verplichtingen van de Koninklijke Familie, met name om voor de Koningin generlei staatkundige moeilijkheden te scheppen. In verband met een en ander zal hun huwelijk buiten Nederland worden voltrokken'.
'Irene breekt met Nederland' schrijven de kranten. ' Met ontsteltenis heeft Nederland kennis genomen van de beslissing van prinses Irene, nu al volledig te kiezen voor haar verloofde en zijn extremistische politieke aspiraties en daarvoor in feite te breken met het Oranjehuis en met Nederland", aldus dagblad Trouw. Koningin en prins delen via de RVD mee dat zij met 'leedwezen van deze beslissing van hun dochter kennis hebben genomen’
Minister-president Victor Marijnen is enkele uren voor vertrek van het koninklijk paar op de hoogte gebracht van het besluit van Irene. Haar omstreden verloofde, prins Carlos Hugo en diens vader prins Xavier van Bourbon-Parma, hebben een ultimatum gesteld. Daaraan kunnen koningin noch kabinet voldoen. De prinses wil namelijk al vóór haar huwelijk deelnemen aan een manifestatie van de carlisten in Spanje en Carlos kan geen garantie geven dat er geen demonstratie zal plaatsvinden rond het huwelijk.
Nederland wil niets te maken hebben met de extreemrechtse carlisten, die aanspraak maken op de Spaanse troon. Daarom wordt er geen parlementaire toestemming gevraagd voor het huwelijk. Irene verliest met het jawoord haar rechten op de troon. Maar voor het zover is, wordt ze geacht zich buiten de politiek te houden. Op de morgen van het vertrek naar Mexico beslist ze anders. 'Een dramatisch besluit', zo heet het. Kort daarna komt de ministerraad in spoedzitting bijeen.
Minister van Buitenlandse Zaken Joseph Luns, die het koninklijk gezelschap vergezelt, arriveert daardoor verfomfaait en gehaast als laatste op het vliegveld. De regering laat twee dagen later weten geen verantwoordelijkheid meer te nemen voor de acties van de prinses. Het parlement, dat een week later een debat wijdt aan de zaak, stemt daar van harte mee in.
Irene vertrekt op 8 april, de verjaardag van Carlos, ook uit Nederland, haar verloofde achterna. Vlak voor haar vlucht naar Parijs komt er een bommelding binnen. Het toestel wordt ontruimd. Het vertrek krijgt daardoor iets extra pijnlijks. Journalisten dienen een lijst met vragen in bij de ‘zwijgzame, nors kijkende’ prinses. Ze leest ze, maar geeft geen antwoord. In Parijs wordt 's middags een persconferentie gehouden, maar Irene doet geen mond open en laat een Franse markies het woord doen.
De dramatische huiselijke en politieke ontwikkelingen ten spijt kunnen en willen koningin, prins en Beatrix het negendaagse bezoek niet op het laatste moment afzeggen. Ook wordt het niet bekort, zoals de Mexicanen aanvankelijk vrezen. Wel is er in Mexico teleurstelling over het wegblijven van de Spaans sprekende Irene. ,,Een vriendin van ons land", aldus president Adolfo López Mateos.
De prinses is in juli 1961 al een maand op bezoek geweest, als zijn gast. Zijn dochter Avecita Samano is een goede vriendin en samen doorkruisen ze het land. In Acapulco viert Irene haar 22ste verjaardag. Prins Bernhard, die in die tijd kind aan huis is in Mexico, vliegt over om het feest mee te vieren. Irene speelt vanwege haar goede relaties met de presidentsfamilie in april 1963 een belangrijke rol bij het staatsbezoek dat López Mateos, met echtgenote en dochter, aan Nederland brengt.
Koningin Juliana rept bij aankomst in Mexico met geen woord over haar thuisgebleven dochter. Het koninklijk gezelschap heeft tijdens de lange vliegreis via Montreal en Houston, waar is overnacht, tijd om de gezichten weer in de plooi te krijgen. De enthousiaste en hartelijke ontvangst maken ook veel goed.
Juliana, voor wie de Mexicanen zelfs een speciale postzegel uitgeven, zet zelf de toon door op het vliegveld een korte toespraak te houden in het Spaans. Ze eindigt met een krachtig ‘Viva Mexico'. In haar tafelrede zegt ze wel dat prins Bernhard en prinses Irene in Mexico - en ook in de familiekring van de president - een 'enorme gastvrijheid' hebben genoten.
In Nederland blijft Irene ondertussen het gesprek van de dag. Ze blijkt samen met Carlos in het geheim op audiëntie te zijn geweest bij paus Paulus VI. Er is discussie over de nationaliteit van Carlos, die een Spaans paspoort claimt, maar niet heeft. Plaats en datum van het huwelijk worden besproken. De prinses is zelfs al gesignaleerd bij modehuis Balmain om een trouwjurk uit te zoeken. Ook wordt voorgesteld het koninklijk paar bij terugkeer op Schiphol een groots en demonstratief welkom te bereiden. Het kabinet vraagt om terughoudendheid.
Zo'n adhesiebetuiging is mogelijk pijnlijk voor Juliana. Die kan daarin een actie zien tégen haar Irene. Het moet een 'sobere doch hartelijke begroeting worden', zonder vlaggetjes en muziekkorpsen. Uiteindelijk komen er op 18 april een paar duizend mensen naar de luchthaven. Wel keren koningin en prins met de DC8 'Albert Plesman' een dag eerder terug dan prinses Beatrix. 'Dit om te voorkomen dat mocht er een vliegtuigongeluk zou gebeuren, de koningin en kroonprinses gelijktijdig om het leven zouden komen en prinses Irene automatisch koningin van Nederland zou worden', veronderstelt De Volkskrant.
Zolang Irene niet is getrouwd, maakt ze immers nog aanspraak op de troon. Premier Marijnen wuift die suggestie weg. Vliegen is niet gevaarlijk. Beatrix blijft gewoon een nog dagje op bezoek bij vrienden in Canada. Nog geen twee weken na terugkeer van het gezelschap uit Mexico trouwt Irene in Rome, buiten aanwezigheid van haar familie.
De goede banden met van de Oranjes de Mexicaanse president, wiens ambtstermijn eind 1964 afliep, blijven ook na het staatsbezoek bestaan. Beatrix en Claus gaan tijdens hun huwelijksreis in 1966 eerst een week naar het Mexicaanse eiland Cozumel. Daar verblijven ze in een villa aangeboden door López Mateos.
© GPD; Illustraties uit boek 'Juliana Regina 1963-1968' van UItgeverij; Archief Spaarnestad © GPD
Reacties