Koorddansen is de essentie van diplomatie. Staats- en officiële bezoeken behoren tot de gereedschapkist van het diplomatiek verkeer tussen staten. De visites zijn er niet alleen om goede betrekkingen te onderstrepen, ze dienen even zo vaak ook economische of militaire belangen. Nederland is, zeker onder koningin Beatrix nogal terughoudend. In landen als Frankrijk of Groot-Brittannië gaat minder snel de rem er op. Daar waren ook dictators als Muammar Khadaffi 'een goede vriend'. Maar ook de Oranjes hebben bij staatsbezoeken de handen geschud van 'foute leiders'; al waren ze op het moment van de ontvangst misschien 'officieel' nog niet.
Wijlen prins Claus heeft een aantal keren een bezoek hebben gebracht aan Cuba. Hij maakte er ooit in het arbeidersparadijs van Fidel Castro een langdurige rondreis met prins Friso. Claus, voor zijn huwelijk West-Duits diplomaat in de naburige Dominicaanse republiek, werd er steevast als een goede vriend ontvangen door de revolutionaire leider. ,,Bent u daar weer?'', moet Castro volgens de overlevering aan Claus hebben gevraagd. Nooit brachten de Oranjes een staatsbezoek aan Cuba. Te gevoelig, schrijft GPD-redacteur Gerard den Elt [op 2 maart 2011].
De mores van officiële bezoeken stond ter discussie rond het twee keer op de agenda geplaatste staatsbezoek aan Oman. Vraag was beide keren of het geplande staatsbezoek op uitnodiging van sultan Qaboos, moest doorgaan. ,,Je legitimeert met een bezoek zo'n bewind en dat lijkt me nu niet opportuun'', zei een oud-PvdA-Kamerlid vorig jaar. ,,Je moet er onder de huidige omstandigheden dus niet naar toe. Stel het even uit, wacht de gebeurtenissen af en besluit of je later alsnog Oman moet bezoeken.''
Precies dus wat de koningin deed. ,,Voorkomen moet worden dat de gastheren het als een belediging ervaren', zegt oud-minister van Buitenlandse Zaken Hans van den Broek (CDA) tegelijkertijd tegen De Volkskrant. Van den Broek besloot in 1989 de koningin niet te laten afreizen naar China.
De reeks opmerkelijke staatsbezoeken van de Oranjes is volgens het oud-Kamerlid tamelijk lang, zeker nu de geschiedenis hier en daar een verrassende wending heeft genomen. ,,Precedenten genoeg'', zegt het voormalige Tweede Kamerlid (1973-1977) voor de PvdA. De 'verlichte' dictator Josip Broz Tito van Joegoslavië bleek bijvoorbeeld bij de staatsbezoeken van koningin Juliana (uit en thuis) te deugen. Na het uiteenvallen van Joegoslavië werd de man in een ander daglicht bekeken.
Dat geldt overigens nog meer voor de Roemeense dictator Nicolae Ceausescu. Iedereen wist eigenlijk wel dat de in 1973 ontvangen communistische leider niet deugde, maar in het midden van de Koude Oorlog werd hij als buitenbeentje overal toch gefêteerd. Al zorgde bijvoorbeeld koningin Elizabeth II wel dat alle kostbaarheden uit de paleisvertrekken werden weggehaald.
Prins Bernhard ging volgens de geschiedschrijving zelfs met de 'Conducator' beren schieten in de Karpaten. Pas na de Roemeense revolutie in 1989 bleek hoezeer het volk had gezucht onder het schrikbewind van Ceausescu. Hij liet de Roemenen bijna sterven van de honger, maar naar buiten toe hield hij het imago in stand dat hij onafhankelijk van Moskou opereerde. Andere, later als fout omschreven bezoekers waren natuurlijk keizer Haile Selassie van Ethiopië, de sjah van Iran en president Habib Bourguiba van Tunesië.
Koningin Beatrix ging op visite bij president Hosni Mubarak van Egypte, en kreeg onder meer de weinig democratische president Nazarbajev van Kazachtstan op bezoek. Maar wie Nederlandse normen aanlegt voor de beoordeling van alle andere landen, vindt tussen ruwweg Israël en Zuid-Afrika geen enkel land dat kan worden bezocht, en Israël zelf geldt tegenwoordig ook als 'aangeschoten wild'.
Afzeggen - meestal is het overigens slechts uitstel en wordt daarna een nieuwe datum gezocht - van een staatsbezoek - zoals gebeurde met Oman - gebeurt overigens niet zomaar. Al kan er natuurlijk altijd sprake zijn van overmacht - zoals ziekte (Boris Jeltsin), een noodsituatie in eigen land (koning Abdullah II van Jordanië voor eerste bezoek aan Nederland) of een kabinetscrisis (koningin Margrethe II moest bezoek aan Mexico om die reden uitstellen). En in 2003 schrapte koningin Beatrix het politiek en economisch in zwaar weer verkerende Argentinië (drie presidenten in een week tijd) uit haar programma, om er in 2006 alsnog op bezoek te gaan.
Politieke redenen zijn er natuurlijk ook, denk maar aan de op het laatste moment - hij was al op het vliegveld van Jakarta - geannuleerde staatsbezoek van de Indonesische president aan Nederland in 2010. In 1989 werd - zoals al gememoreerd - de voorgenomen reis naar China op de dag voor vertrek afgezegd. De annulering was een wijze keuze, want even later volgde in Peking de volksopstand op het Plein van de Hemelse Vrede. Ondanks de doorlopende vragen over schendingen van mensenrechten ging Beatrix in 1999 alsnog op bezoek bij de toenmalige president Jiang Zemin.
De vraag is uiteraard waar de grens wordt getrokken tussen politieke correctheid en economisch belang. Het Rotterdamse havenbedrijf is voor de helft eigenaar van de Sohar Industrial Port Company, het havencomplex van Oman. Als je er wel geld wilt verdienen maar geen contacten toestaat tussen de regeringen en het Nederlands koningshuis, dan loop je gerede kans dat de betrekkingen onder druk komen te staan.
Historicus Giebels (vorig jaar enkele maanden na dit gesprek overleden): ,,Het doel van een staatsbezoek is toch vooral om de economische belangen van ons land te dienen, niet om een bewind van een omstreden machthebber legitimiteit te verschaffen.'' Volgens Giebels moeten we daar niet te moeilijk over doen. ,,We doen in Oman al veertig jaar zaken. Dan kun je zo'n land nu niet ineens de maat nemen.
© GPD; Gerard den Elt, met bijdrage HJ; Oorspronkelijk geplaatst op 2 maart 2011
Reacties