Staatsbezoeken

Concert bij staatsbezoek succes voor koningin

Met een concert dat klonk als een klok heeft koningin Beatrix woensdagavond in de pas gerestaureerde Cercle Cité het groothertogelijk paar van Luxemburg bedankt voor hun gastvrijheid. Frans Brüggen leidde het Orkest van de Achttiende eeuw in de Derde symfonie van Beethoven. Daarmee vierde de zogenoemde 'contraprestatie' - het sluitstuk van de tweede dag van het staatsbezoek aan het groothertogdom - meteen ook een soort verjaardag.

* Foto gemaakt bij het staatsbanket dinsdag

De keuze van koningin Beatrix om een concert te geven in plaats van een tegendiner, is een succesformule gebleken, die ook in andere landen is overgenomen. Beatrix introduceerde de vervanger van het tot dan toe traditionele tegendiner in 1981 bij het allereerste staatsbezoek van haar regeerperiode, ook in Luxemburg. Uit ervaring wist Beatrix namelijk dat twee avonden achter elkaar dineren met dezelfde mensen niet erg aantrekkelijk was. Maar dat was tot dan toe wel gebruikelijk.

Een staatsbanket op de eerste dag van een staatsbezoek werd steevast beantwoord met een door de gasten aangeboden al even deftige maaltijd. Koningin Beatrix verving het diner door een culturele avond. Het Residentie Orkest was in 1981 de eerste in een lange rij toporkesten en dansgezelschappen die sindsdien in het kielzog van de koningin de wereld zijn rondgereisd. Uitgangspunt is de genodigden uit het gastland een onvergetelijke avond te bezorgen. ,,Ze moeten er nog lang over napraten'', aldus een voormalige hoffunctionaris.

Indruk wordt ook gemaakt met de keuze van de locatie en de aankleding van de ontvangst. De koningin laat bloemen overkomen uit Nederland en ook de lakeien komen meestal mee. Een concert of dansvoortelling geeft verder de mogelijkheid meer en andere mensen te ontvangen dan anders bij een diner mogelijk zou zijn. Dat werkte woensdag ook in Luxemburg weer uitstekend, waarbij erop was gelet om zoveel mogelijk zaken net iets anders te doen dan 31 jaar geleden - het soort oog voor detail waar de avonden van de contraprestatie 'beroemd' mee zijn geworden. © HJ, met ANP; Foto: © GPD AP

Koningin bedankt Juncker voor inzet voor euro

Koningin Beatrix heeft woensdag in het Luxemburgse Betzdorf het hoofdkwartier bezocht van SES Astra, onderdeel van het grootste satellietbedrijf ter wereld. Vanaf deze plek worden onder de programma's van RTL4 via de satelliet naar Nederland gestuurd. Als herinnering aan de visite kreeg de vorstin een schaalmodel van een satelliet mee. ,,Het is wel een kleintje'', zei ze opgelucht. Die zou zonder al te veel moeite kunnen worden meegenomen.

De koningin nam op de tweede dag van haar staatsbezoek aan Luxemburg uitgebreid de tijd voor een rondleiding over het schotelpark en door het in 1985 opgerichte bedrijf. SES is eigenaar en beheerder van 49 satellieten die volgens eigen zeggen toegang bieden tot 99 procent van de wereldbevolking. Voor Nederland beheert SES negen satellietplekken. Naast alle publieke en commerciële televisiezenders maakt ook Defensie daar gebruik van.

Bij SES worden 6000 televisie- en radiozenders in de gaten gehouden en worden de satellieten bestuurd. Speciaal voor het koninklijk bezoek stond het hoofdscherm in de controlezaal op een Nederlandse zender. Bij het doorbladeren van het gastenboek merkte Beatrix dat ze niet de enige is met belangstelling voor SES, dat momenteel 12 nieuwe satellieten in aanbouw heeft, een investering van 3,5 miljard euro. ,,Er zijn veel geïnteresseerden'', zei ze, terwijl ze de handtekening van de Chinese vicepremier bekeek.

De koningin, wier zoon prins Friso altijd kritisch was over het terughoudende gebruik van de mogelijkheden van satellieten door Nederland, complimenteerde Luxemburg met het feit dat al vroeg het belang werd ingezien van onbelemmerde communicatie. De toonaangevende satellietindustrie is daarvan mede het gevolg. Groothertog Henri, die samen met zijn echtgenote Maria Teresa de koningin vergezelde, liep bij SES op zijn geboortegrond. Het kasteel dat nu dient als hoofdvestiging van het satellietconcern is zijn geboortehuis. Het werd in 1986 door de groothertogelijke familie verkocht.

Eerder woensdag prees de koningin in een korte toespraak Luxemburg voor 'de internationale oriëntatie en de constante Europese gezindheid'. Minister-president Jean-Claude Juncker, die haar in het kasteel Bourkinster een lunch aanbood, bedankte ze voor zijn inspanningen ten behoeve van de euro. ,,Onze gezamenlijke munt hebben we mede aan uw initiatief te danken - en zijn voortbestaan in tijden van crisis mede aan uw inspanningen'', aldus de koningin. Juncker zit al sinds 1982 in de regering van Luxemburg en is sinds 1995 premier.

,,Luxemburg kenmerkt zich door een sterke, toekomstgerichte economie. Dit heeft ertoe geleid dat hier al vroeg het belang werd ingezien van onbelemmerde communicatie in Europa en de wereld'', zei Beatrix. Ze wees op de mogelijkheden die met name mediabedrijven hebben gekregen, waardoor Luxemburg naast financieel centrum ook medialand is geworden. ,,Het is interessant te zien hoe de technische ondersteuning daarvan vorm kreeg in een toonaangevende satellietindustrie, die op haar beurt andere industrie aantrekt'', aldus Beatrix.

Volgens de koningin onderscheidt Luxemburg zich in Europa door 'ondernemersgeest, talenkennis en grote openheid jegens de buitenwereld.' ,,Het innoverend karakter van zijn economie is een voorbeeld voor andere landen'', meende Beatrix.De tweede dag van het staatsbezoek stond ook in het teken van de Luxemburgse ontwikkeling, die gericht is om naast de bankensector met wetenschap en onderzoek nieuwe bronnen van inkomsten en werkgelegenheid te scheppen. De oprichting van een eigen universiteit is daar een onderdeel van. Die universiteit wordt ook donderdag bezocht. © HJ, met ANP. Foto's: © GPD AP, GPD Royalblog Marius Cirtiu

Met de trein naar de toekomst

Op de tweede dag van haar staatsbezoek aan Luxemburg pakt koningin Beatrix woensdagmorgen samen met het groothertogelijk paar de trein. Die brengt het gezelschap in een half uurtje van het station in Luxemburg stad naar Belval-Université bij Esch-sur-Alzette, aan de Franse grens. Hier was vroeger het centrum van de Luxemburgse staalindustrie.

Een voormalig hoogoventerrein wordt daar omgetoverd tot een nieuwe stad met werk voor 20.000 mensen en woonruimte voor 7000 mensen. Het ontwerp van die stad is gemaakt door het Nederlandse architectenbureau Jo Coenen & Co, dat bij de plannenmakerij zoveel mogelijk heeft ingezet op ‘herinzet’ van het aanwezige materiaal.  

De koningin bezoekt er ook het 'House of Biomedicine', onderdeel van de nieuwe universiteit van Luxemburg en speerpunt bij Luxemburgs wens de sterk op de bankensector steunende economie nieuwe impulsen te geven. In dat kader wordt na de lunch met de regering ook het satellietbedrijf SES Astra – thuishaven van RTL – bezocht. 's Avonds is in de Cercle Cité de zogenoemde contraprestatie.

© HJ, met ANP; Foto's: © GPD AP; Foto's: © GPD Royalblog Marius Cirtiu

Niet zomaar een staatsbezoek, maar ook familievisite

Deze opnamen bij het staatsbanket laten duidelijk zien dat het bezoek aan Luxemburg meer is dan een staatsbezoek. Het is vooral ook een visite bij vrienden en familie. De foto's zijn van Robin Utrecht (pool).

* Koningin en groothertog

* Genegenheid

* Hartelijkheid

* Op elkaars gezondheid. © GPD/ANP Robin Utrecht (pool)

'Wij spreken niet dezelfde taal, maar verstaan elkaar'

 

Zowel koningin Beatrix als groothertog Henri hebben dinsdagavond voor hun toespraken bij het staatsbanket in het paleis van Luxemburg teruggegrepen op eerdere teksten. ,,Wij spreken niet dezelfde taal, maar verstaan elkaar”, echode de vorstin een uitspraak van zes jaar eerder, toen Henri op visite kwam in Den Haag. ,,We spreken een andere taal, maar we verstaan elkaar wel”, zei Beatrix toen. En net als destijds repte de groothertog over ‘een hartelijk weerzien met verwanten’.

Hij verwees naar de historische banden tussen beide landen en vorstenhuizen, gesymboliseerd door het ruiterstandbeeld van koning-groothertog Willem II ‘uw betovergrootvader’ niet ver van het paleis. ,,Ditzelfde standbeeld bevindt zich bij de ingang van het Binnenhof in Den Haag, een plaats die zo’n belangrijke rol speelt in de Nederlandse geschiedenis. Dit mag toch als symbool worden gezien”, aldus Henri. In 2006 zei hij in de Ridderzaal onder de indruk te zijn van datzelfde standbeeld.

Volgens koningin Beatrix, die dinsdag voor de tweede keer tijdens haar regeringsperiode op staatsbezoek kwam in Luxemburg, bestaan de vriendschapsbanden al sinds mensenheugenis. Maar liefst zes keer sprak ze in haar rede over de goede samenwerking met de Benelux-partner. Alleen af en toe moet de vriendschap ‘toch even worden opgeschort’, meende de vorstin. Dat is wanneer Nederlandse en Luxemburgse wielrenners tegen elkaar in het strijdperk treden. Maar ze dacht ,,dat onze eeuwenoude banden sterk genoeg zijn om deze moeilijke momenten te overwinnen.”

Groothertog Henri was blij dat het bezoek in het teken staat van de gezamenlijke banden en de blik op de toekomst. Of zoals hij zei ,,de uitdagingen die onze landen in de toekomst met vastberadenheid en inventiviteit moeten aangaan.” De koningin roemde het aanpassingsvermogen van het gastland. ,,Luxemburg, wordt wel gezegd, vindt zichzelf telkens opnieuw uit.”

‘Samen’ was ook elders een veel gehoord woord dinsdag. ‘Samen’ met het groothertogdom en Benelux-partner België moet de economische crisis te lijf worden gegaan, zei minister Maxime Verhagen (Economische Zaken) na gesprekken met zijn Luxemburgse collega Etienne Schneider en vertegenwoordigers van het bedrijfsleven uit beide landen. ‘Samen’ met Nederland kunnen we een vuist maken richting Europese Commissie, stelde Schneider, die zichzelf meteen corrigeerde ,,Meer druk uitoefenen is diplomatieker.”

Verhagen sprak over ‘onze natuurlijke partner’ met wie Nederland veel overeenkomsten heeft. ,,We delen geschiedenis en mentaliteit”, aldus Verhagen, die tussen zijn afspraken in Luxemburg door regelmatig naar de telefoon greep om op de hoogte te blijven van de laatste politieke ontwikkelingen in Den Haag. Over het opstappen van Hero Brinkman bij de PVV wilde hij echter geen oordeel uitspreken.

Koningin Beatrix heeft de stad Luxemburg-stad duizend tulpenbollen geschonken als dank voor het ontvangst tijdens haar tweede staatsbezoek. Burgemeester Xavier Bettel is er blij mee, zei hij in een toespraak in de net heropende Cercle Cité, waar het stadsbestuur de vorstin dinsdagmiddag ontving.

De tulpenbollen, die na de zomer worden geplant, zullen de Luxemburgers volgend voorjaar herinneren aan de visite. Het koninklijk bezoek was een primeur voor Bettel, die pas sinds november in functie is. Ook in 1981 kreeg Luxemburg tulpenbollen - toen oranje - als herinnering aan het staatsbezoek. Welke kleur de tulpen dit keer hebben, was niet bekend.

Een constante bij bezoeken aan Luxemburg is de aanwezigheid van Jean-Claude Juncker, die sinds 1982 onafgebroken in de regering zit. Juncker, sinds 1995 minister-president, begeleidde de koningin bij de kranslegging en heeft later op de middag had nog een apart gesprek plaats in het paleis. Hij ontmoette de koningin al in 1992 in Maastricht toen de fundamenten werden gelegd voor de euro, een munt waarop Juncker als voorzitter van de groep van eurolanden in de EU past als ware het zijn eigen kind. 

Samen met de Luxemburgse troonopvolger erfgroothertog Guillaume woonde de koningin ook een rondetafelgesprek bij over de uitdagingen van het bedrijfsleven van beide landen. ,,Ze is nog net zo gepassioneerd als bij haar eerste bezoek in 1981”, stelde Verhagen vast. © HJ, met ANP; Foto's: © GPD Royalblog, Marius Cirtiu

Impressies van kranslegging en handen schudden in paleis

 *

 *

Koningin Beatrix met open armen ontvangen in Luxemburg

Erfgroothertog Guillaume heeft koningin Beatrix dinsdagmorgen op vliegveld Findel verwelkomd bij het begin van haar staatsbezoek aan Luxemburg. Het is het tweede keer staatsbezoek van Beatrix aan het groothertogdom. De eerste keer was met prins Claus in maart 1981. In totaal heeft de koningin nu 52 staatsbezoeken op haar naam staan. Na aankomst vertrok het gezelschap meteen naar het paleis, waar groothertog Henri en groothertogin Maria Teresa het Nederlandse bezoek opwachtten.

Een dikke kus van erfgroothertog Guillaume op het vliegveld, een galante handkus van groothertog Henri voor het paleis, een warme begroeting door minister-president Jean-Claude Juncker. Het geluid van de saluutschoten die de aankomst bij het paleis in de stad aankondigden, vermengde zich met applaus van het publiek. Plechtig en ongedwongen gingen hand in hand.

De visite van Beatrix aan Luxemburg is behalve staatszaak ook een visite bij vrienden en verre verwanten. De familiegeschiedenis van de koningin is nauw verbonden met de Benelux-partner. Haar overgrootvader koning Willem III was tot zjn dood in 1890 ook groothertog van Luxemburg, dat in een
persoonlijke unie met Nederland was verbonden. Een voorspoedige band was dat niet, herinnert het Tageblatt dinsdag de lezers aan de gezamenlijke geschiedenis. De Nederlandse vorsten probeerden Luxemburg een paar keer van de hand te doen en ook de aanwezigheid van Nederlands bestuurders viel niet alijd goed.

De wegen scheidden zich toen in Nederland koningin Wilhelmina aantrad. Een vrouw op de troon mocht volgens de Luxemburgse grondwet niet. De Luxemburgers hadden geen bezwaar, maar de Oranjes wilden zich tegenover een zijtak van het stamhuis Nassau aan de spelregels houden. Zo kwam de huidige dynastie op de troon. Beatrix' gastheer Henri (56) trad in 2000 aan. De Nederlandse koningin, die bij zijn inhuldiging een ereplaats innam, noemde hij een 'voorbeeld voor vele vorsten'. Hij bewonderde haar niet aflatende inzet. 'Regieren ist Programm' merkten de Luxemburgse media dinsdag op. Ondanks het ski-ongeluk van haar zoon prins Friso een maand geleden is Beatrix gewoon weer aan het werk.

Na de plechtige ontvangst bij het paleis was dat werk op de zon overgoten eerste ochtend van het staasbezoek een kranslegging bij het monument voor de Luxemburgse gevallenen in de Tweede Wereldoorlog en een privelunch met de groothertogelijke familie. De groothertog biedt de koningin aan het einde van de dag ook een staatsbanket aan.

Klaar voor het staatsbezoek

De vlaggen zijn al gehesen maandagavond in Luxemburg-stad. Het rood wit blauw van het groothertogdom hangt netjes naast het rood wit blauw (in een iets donkere variant) van Nederland: voor het groothertogelijk paleis, waar dinsdagmorgen de rode loper wordt uitgerold, bij de Cercle Cité waar de burgemeester koningin Beatrix ontvangt en op de Knuedel – het plein met het standbeeld van koning-groothertog Willem II. Luxemburg kortom is klaar voor het tweede staatsbezoek van de achterkleindochter van de laatste Oranje groothertog.

In de residentie van de Nederlandse ambassadeur Hoeks zijn de meegereisde media – een groter aantal dan de laatste tijd gebruikelijk, al kan dat ook met de afstand = kosten te maken hebben – maandag aan het einde van middag ontvangen voor het gebruikelijke praatje van de ambassadeur en de briefing door de Rijksvoorlichtingsdienst. Voor verslaggevers valt er de komende dagen niet veel te beleven. Bij alle programma-onderdelen is altijd wel een fotograaf of camerateam welkom, maar de schrijvende pers mag bijna nergens naar binnen. Van meeluisteren kan op die manier weinig terecht komen.

Het staatsbezoek kent op de eerste dag veel traditionele onderdelen: begroeting op het vliegveld door erfgroothertog Guillaume, officieel welkom door zijn ouders groothertog Henri en groothertogin Maria Teresa bij het eeuwenoude paleis in de hoofdstad, kranslegging, audiënties in het paleis – de koningin ontvangt, zij wordt niet ontvangen -, ontmoeting met het stadsbestuur, gesprek met het bedrijfsleven en tot slot van de dag het staatsbanket. Koningin en groothertog zullen daarbij hun toespraken houden in het Frans. © HJ

Luxemburg was van Oranje, maar koos voor België

2006: Het heeft even geduurd, maar op 24 april komt de in 2000 aangetreden nieuwe groothertog van Luxemburg op staatsbezoek naar Nederland. Gastvrouw koningin Beatrix koos Luxemburg 25 jaar geleden uit voor haar eerste buitenlandse visite, maar Henri volgde dat voorbeeld niet. Dat maakt de betrekkingen met de stamverwante Oranjes niet minder hartelijk.

Groothertog Henri was de afgelopen jaren al regelmatig in Nederland. Hij sloeg bijvoorbeeld de eerste Luxemburgse euromunt in Utrecht. Dat de afbeelding van de groothertog op de geldstukken veel gelijkenis vertoont met die van Beatrix op de Nederlandse munten heeft daar overigens niks mee te maken. Dat is toeval. Of, zoals ontwerper Bruno Ninaber van Eyben vorig jaar het zei: goed afgekeken van zijn werk.

Er zijn wel meer dingen in Luxemburg die een Nederlander bekend voorkomen. De vlag - rood-wit-blauw-  bijvoorbeeld, eveneens géén kopie van het Nederlandse voorbeeld. Het staatswapen, met de leeuw van de Nassaus, de vorstelijke hymne 'de Wilhelmus' (met de oorspronkelijke melodie van het Nederlandse Wilhelmus) en het ruiterstandbeeld van koning-groothertog Willem II in het hartje van de hoofdstad, met zijn pendanten in Tilburg en Den Haag.

Al die overeenkomsten duiden op een gezamenlijke geschiedenis. Toen begin negentiende eeuw de Franse keizer-veldheer Napoleon was verslagen en in Wenen de kaart van Europe opnieuw werd getekend, kreeg de nieuwbakken koning Willem I van Nederland en Belgie er op persoonlijke titel ook Luxemburg bij. Het was een goedmakertje voor het verlies van zijn stamlanden in Duitsland. Willem liep niet bijzonder warm voor het aanhangsel van zijn koninkrijk, dat hij bestuurde als een Nederlandse provincie.

Geen wonder dat de Luxemburgers in 1830 de kant van de Belgische opstandelingen kozen in de strijd om onafhankelijkheid van Nederland en de Oranjes. Die keuze had fatale gevolgen voor het kleine staatje, want de grote mogendheden wilden niet dat Willem alles kwijt raakte. Luxemburg werd daarom opgesplitst. Het voornamelijk Frans sprekende deel werd aan Belgie geplakt, de Duits sprekende rest - het huidige groothertogdom - bleef onder gezag van de Oranjes.

Koning-groothertog Willem II had meer oog voor Luxemburgse onderdanen, vandaar ook het ruiterstandbeeld in de hoofdstad. Zijn opvolger Willem III stuurde zijn broer Hendrik als stadhouder, de huidige groothertog Henri is naar hem vernoemd. Hendrik deed dan ook veel goed werk, al kon hij niet verhinderen dat de wispelturige Willem Luxemburg in de uitverkoop deed. Frankrijk wilde de boedel wel overnemen, maar de koning werd hardhandig op de vingers getikt door Britten en Duitsers. De verkoop werd afgeblazen.

De Oranjes raakten in 1890 het groothertogdom toch kwijt, omdat de Luxemburgse grondwet bepaalde dat troonopvolging alleen in de mannelijke lijn mogelijk was, en Willem III had bij zijn overlijden alleen een tienjarige dochter, Wilhelmina. Een oud familieverdrag bepaalde dat een andere tak van de Nassaus, die in Duitsland door Pruisen van hun macht was beroofd, in zo'n geval in Luxemburg zou mogen opvolgen. Zo kwam de huidige dynastie op de troon.

Dat vrouwen niet mogen opvolgen is vervelend als de groothertog alleen dochters heeft. In 1907 wordt die regel door groothertog Willem IV dan ook met instemming van het parlement geschrapt. Wilhelmina, die dus niet op de Luxemburgse troon mocht komen, had zodoende voor een groot deel van haar regeringsperiode - inclusief de ballingschap in Londen - groothertogin Charlotte als collega. De twee konden het goed met elkaar vinden. En net als Wilhelmina koos Charlotte ervoor op hoge leeftijd door aftreden plaats te maken voor de volgende generatie, een traditie waarvoor de andere Europese vorstenhuizen niet zijn te porren.

Henri volgde in 2000 zijn vader Jean op, die met pensioen ging. In de zes jaar dat hij nu regeert (2006) heeft hij de deuren en ramen van het paleis regelmatig opengezet. Die moderne aanpak is geen bewuste stijlbreuk zei Henri begin dit jaar bij zijn zilveren huwelijksfeest, maar ook als staatshoofd moet je met je tijd meegaan. © GPD 2006

2005: 'Merci, au revoir, adieu Madame'

In januari 2005 overleed de moeder van groothertog Henri en zus van de Belgische koning Albert II. Hieronder drie verhalen geschreven rond het overlijden en de uitvaart. 

Groothertogin Joséphine-Charlotte van Luxemburg wordt zaterdag begraven. Zij is maandagmorgen op 77-jarige leeftijd aan longkanker overleden. Premier Claude Juncker, die een week van nationale rouw afkondigde, sprak over een 'groot verlies voor land en volk'. De groothertogin, oudere zus van de Belgische koningen Boudewijn en Albert, was al een aantal jaren ernstig ziek. Koningin Beatrix heeft rouwtelegrammen gestuurd naar Luxemburg en België.

Dat Joséphine-Charlotte kanker had, kwam in april 2003 naar buiten toen de feestelijkheden ter gelegenheid van haar gouden huwelijk met groothertog Jean (84) op het laatste moment werden afgelast. De medische behandeling sloeg aanvankelijk aan. Begin vorig jaar verscheen ze weer een paar keer in het openbaar en in augustus woonde ze de doop bij van een kleinkind. Zondag waarschuwde de hofmaarschalk echter dat haar gezondheidstoestand 'dramatisch' was verslechterd. Maandagochtend overleed ze op slot Fischbach.

Joséphine-Charlotte, die als koel en kil bekend stond, had de laatste jaren een moeilijke verhouding met haar oudste zoon Henri en zijn vrouw Maria Teresa. De groothertogin, op 11 oktober 1927 in Brussel geboren als dochter van de Belgische troonopvolger Leopold (III) en de Zweedse prinses Astrid, stamde nog uit de tijd dat vorsten alleen onder elkaar trouwden. Door huwelijk en geboorte was ze verwant aan bijna alle koningshuizen van Europa. Zoon Henri viel daarom uit de toon toen hij begin jaren tachtig thuiskwam met de in Zwitserland wonende Cubaanse ballinge Maria Teresa Mestre. Dat gaf geen pas. Henri hield echter voet bij stuk.

,,Het huwelijk kon ze niet verhinderen, daarom probeert ze het nu al jaren van binnenuit stuk te maken", zei Maria Teresa in 2002 tegen journalisten. ,,Mijn schoonmoeder probeert ons huwelijk kapot te maken. Luister niet naar haar, ze verspreidt valse geruchten over mij", zei Maria Teresa. Henri, die zijn vader in oktober 2000 opvolgde, was bij het gesprek aanwezig en verklaarde voor honderd procent achter zijn vrouw te staan.

Joséphine-Charlotte verbleef in haar jeugd een paar keer in Noordwijk, waar ze samen met haar broertje Boudewijn Nederlandse les kreeg. In 1935 verongelukte haar moeder Astrid; daarna volgden bewogen jaren voor de Belgische koninklijke familie. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog - haar vader was inmiddels hertrouwd - werd het gezin in Duitsland geïnterneerd. Na de oorlog was koning Leopold III niet meteen welkom in België en gingen zijn kinderen in Zwitserland naar school. In 1950 moest Leopold aftreden ten gunste van Boudewijn.

Op 9 april 1953 trouwde Joséphine met erfopvolger Jean van buurland Luxemburg. Het heette een gearrangeerd huwelijk te zijn, in de beste koninklijke traditie. Het paar kreeg vijf kinderen. Jean kwam in 1964 op de troon. Zijn vrouw bemoeide zich met sociale problemen, de kunsten, de padvinderij en het Rode Kruis. ,,Ze had een hoge opvatting van haar taak", zei premier Juncker. Ze kwam met Jean ook regelmatig op bezoek in Nederland. Het laatst nog waren ze samen bij de uitvaart van prins Claus in oktober 2002. Tussen de Oranjes en de Luxemburgse Nassau's bestaan naast historische banden ook een warme vriendschap.

BLAUW BLOED

Koningin Beatrix loopt zaterdag (15 januari 2005) achter de baar van groothertogin Joséphine-Charlotte. Wanneer het stoffelijk overschot van de maandag overleden vorstin daarna wordt bijgezet komt er een einde aan een tijdperk. Een periode waarin leden van koningshuizen alleen met elkaar trouwden en aan elkaar verwant waren. Joséphine-Charlotte was daar een van de laatste voorbeelden van.

De Belgische koninklijke familie is voltallig aanwezig bij de begrafenis van groothertogin Joséphine-Charlotte. Dat is niet zo gek als het lijkt. Ze was immers een zus van koning Albert en dus een tante van zijn kinderen. Albert zat zondagnacht ook aan het sterfbed van zijn oudste zus, met wie hij een bijzondere band had. Maar ook de andere vorstenhuizen laten zaterdag niet verstek gaan.

Het groothertogdom, waarover tot 1890 de Oranjes nog de scepter zwaaiden, is weliswaar klein, maar telt in koninklijke kringen wel degelijk mee. Dat komt niet in de laatste plaats door Joséphine-Charlotte. Zij was een van de laatste 'grand royal ladies' van Europa. Haar bloed kon nauwelijks blauwer zijn. De stamboom van de in 1927 in Brussel geboren prinses voert naar bijna alle vorstenhuizen. Haar vader, grootvader en beide broers waren of zijn koning der Belgen; haar schoonmoeder, man en zoon groothertog van Luxemburg, haar neef, oom en oudoom koning van Noorwegen.

Ze telde onder haar voorouders koningen van Frankrijk, Beieren, Portugal, Spanje en de Beide Siciliën. De familiebanden met de koningshuizen van Pruisen, Denemarken, Zweden, Noorwegen, Griekenland en Württemberg kwamen via haar moeder, de Zweedse prinses Astrid. Haar tante Marie-José werd koningin van Italië, haar eigen huwelijk met Jean van Luxemburg bracht weer nauwe relaties met de Bourbon-Parma's en het Oostenrijkse keizershuis. En dan zijn alle kleinere, vooral Duitse, vorstenhuizen nog niet meegeteld.

Tot halverwege de vorige eeuw zocht de hoge adel huwelijkspartners uitsluitend in eigen kring. Huwelijken tussen neef en nicht waren eerder regel dan uitzondering. Buurlanden leverden elkaar in een soort estafette prinsen of prinsessen. De Oranjes hebben ook meegedaan aan dit schaakspel, via verbintenissen met de koningshuizen van Pruisen, Groot-Brittannië en Zweden. Alleen beschikten ze aan het einde van de laatste eeuw niet over genoeg pionnen om in te zetten, waardoor ze bijvoorbeeld in de stamboom van Joséphine-Charlotte wat verborgen zijn.

Joséphine's betovergrootmoeder was prinses Louise der Nederlanden, die koningin werd van Zweden en Noorwegen. Ze was een kleindochter van koning Willem I, destijds ook groothertog van Luxemburg. Pas sinds het trouwen met burgers eerder regel dan uitzondering is geworden - vroeger verloor een prins of prinses daardoor alle privileges - zijn de relaties tussen de koningshuizen aan het verwateren.

Joséphine-Charlotte heeft zich daar lang tegen verzet. Oudste zoon Henri, nu de regerende groothertog, moest knokken om toestemming te krijgen voor zijn huwelijk met het Zwitsers-Cubaanse burgermeisje Maria Teresa Mestre. Tussen Joséphine en haar schoondochter is het daarna nooit echt goed geworden. Ook dat geeft aan dat er met de dood van Joséphine een einde komt aan een koninklijk tijdperk.

AFSCHEID

Luxemburg heeft zaterdag op ingetogen wijze afscheid genomen van groothertogin Joséphine-Charlotte, die maandag op 77-jarige leeftijd aan longkanker overleed. Bijna alle Europese vorstenhuizen, zowel de nog regerende als de al lang uitgerangeerde, waren bij de uitvaart in de kathedraal van Luxemburg-Stad vertegenwoordigd. Van Otto von Habsburg tot Jérome Napoleon en soms met meerdere pretendenten per land. Koningin Beatrix was er namens Nederland en haar ex-zwager Carlos Hugo, een neef van groothertog Jean, namens de Bourbon-Parma's.

De kist met het stoffelijk verschot van de groothertogin werd met militaire eer en begeleid door de kinderen en kleinkinderen _ met voorop groothertog Henri en Joséphine's broer koning Albert van België _ plechtig van het paleis naar de kerk gedragen. Het publiek gooide rozenblaadjes naar de kist. Ook de buitenlandse gasten volgden de baar, die in de kathedraal werd opgewacht door groothertog Jean. Die was te zwak en broos om in de stoet mee te open.

Jean (84), vorig jaar nog ogenschijnlijk monter en kwiek bij de uitvaart van koningin Juliana in Delft, deed de Luxemburgers schrikken. Niet eerder zagen ze het voormalige staatshoofd _ hij trad in 2000 terug _ zo breekbaar en oud. In zijn overdenking refereerde aartsbisschop Fernand Franck van Luxemburg aan de drie woorden die de afgelopen dagen het meest in samenhang met Joséphine-Charlotte zijn gebruikt: 'merci, au revoir en adieu.'Hij dankte de groothertogin voor haar inzet voor het land en haar familie, en zei dat 'tot ziens' ook een verwachting inhoudt, van een weerzien in een ander leven, bij God - à Dieu.

Pas aan het einde van de begrafenismis was er iets van emotie speurbaar. Jean en zijn dochters vochten tegen hun tranen bij het zingen van het volkslied, dat door iedereen luid werd meegezongen. Ook kort daarvoor, toen een violist het 'Ave Maria' speelde, en daarna de congregatie het Marialied 'O Mamm, léif Mamm' (O moeder, lieve moeder) zong, was het verdriet tastbaar. De eigenlijke bijzetting in de crypte van de kathedraal vond pas aan het einde van de middag plaats, in besloten familiekring. Joséphine-Charlotte is het zesde lid van de groothertogelijke familie die daar haar laatste rustplaats kreeg. © GPD 2005 Hans Jacobs